[1932 r.] Solenie - mięso solone

[Maxell]

SOLENIE — MIĘSO SOLONE.

 

Solenie, czyli obróbka mięsa chlorkiem sodu — NaCl, jest najstarszym środkiem chemicznym konserwowania mięsa i in­nych towarów spożywczych. Sposób ten, stosowany jako sa­moistny lub jako kompozycyjny, osiągnął bogatą recepturę, która stara się połączyć własności konserwujące soli z dodat­kami smakowo - aromatycznymi.

Działalność soli polega głównie na zmniejszeniu ilościo­wym wody w mięsie, a tym samym na koncentracji składni­ków w obecności soli w takim stosunku, jaki utrudnia rozwój drobnoustrojów. Popularnie się mówi, że sól wchodzi w mię­sie w miejsce wody, dokładniej, że redukuje ilość wody o 10 — 15%, przy czym ogólny ubytek na wadze dosięgać może ca 17%. Jeżeli w mięsie chudym ilość wody waha się od 70 do 75%, to pod działaniem soli zmniejsza się do ca 60%. Poza tym należy zaznaczyć, że roztwory soli w zależności od stężenia mu­szą wywołać pewne zmiany w białkach i w strukturze mięsa.

Drugim momentem wpływającym na zdolność i siłę kon­serwującą soli jest działanie bakteriobójcze. Roztwory soli słabsze i o średniej koncentracji są stosunkowo słabym środkiem antyseptycznym, dlatego nie można od nich żądać doraźnej siły bakteriobójczej. Na podstawie doświadczeń stwierdzono, że przy dłuższym działaniu roztworów solnych niektóre mniej odporne i wrażliwe rodzaje bakterii wyginęły. Z drugiej stro­ny, jeżeli dla celów eksperymentalnych do pożywek bakterio­logicznych dodano soli, to okazało się, że większość drobnoustrojów chorobotwórczych dalej się rozwijała. Podobnie ma się rzecz, gdy używa się soli jako środka konserwującego do mięsa będącego w stanie rozkładu. Wówczas procesy gnilne nie ulegają zahamowaniu, co najwyżej otrzymuje się chwilowe zwolnienie tempa rozkładu. Roztwory soli działają dość silnie na pasożyty zwierzęce, które po pewnym czasie giną. Cała siła bakteriobójcza soli polega na jej hydrolizie — powstawaniu kwasu solnego, wyzwalaniu się wolnego chloru. Zdolność zaś konserwująca polega na niestwarzaniu podłoża podatnego dla drobnoustrojów gnilnych, które atakują mięso po nasoleniu. W miarę wzmacniania stężenia roztworu powiększa się znacz­nie zdolność antyseptyczna soli i szybkość reakcji, co jednak przy procesach solenia dla celów konsumcyjnych, z powodu ograniczonej receptury ilościowej nie może mieć zdecydowa­nego znaczenia praktycznego. Przy konserwowaniu musi się oscylować między wartością smakową i użytecznością spożyw­czą a ilością środka konserwującego, który by przy pewnym minimum stworzył możliwości przechowywania, nie oddziaływując ujemnie na wartość odżywczą lub smakową.

W czasie solenia następuje przenikanie roztworu soli do wnętrza komórek i odwrotnie, treści komórkowej na zewnątrz. Tworzy się tzw. ropa, która, jest wodnym roztworem solnym łącznie z częścią rozpuszczonych ciał białkowych mięsa, sub­stancji wyciągowych oraz soli mineralnych. Widać, że przez proces solenia traci mięso część swoich składników. Ubytek ten będzie zależał od czasu trwania i od koncentracji roztworu. Według Foitha konserwowane mięso przez 14 dni straciło:

10.4% wody,

1.1% ciał białkowych,

2.1% innych substancji organicznych,

8.5% kwasu fosforowego (podane zestawienie dotyczy prawdopodobnie mięsa solonego spo­sobem suchym, bo przy peklowaniu jest większa strata w składnikach pożywnych a mniejsza, względnie żadna, jeżeli chodzi o procent wody).

Najsilniejszy ubytek składników zarejestrować można w pierwszych dniach. Wskutek częściowego przenikania cie­czy komórkowej na zewnątrz następuje skurczenie się komó­rek, a co za tym idzie, włókien; masa mięsna traci na objętości.

Do solenia nadaje się najlepiej mięso osobników młodych typu mięsnego, średnio opasionych. Poza tym mięso musi być należycie wykrwawione i odznaczać się prawidłowymi własnościami. Przystąpić do solenia można dopiero po całkowi­tym jego ostygnięciu, tj. najwcześniej po upływie 2.4 godzin. Dobrze jest, jeżeli mięso przejdzie proces stężenia w warun­kach chłodniczych, bo solenie następuje wówczas w okresie, kiedy sok mięsny już „powrócił" do właściwej masy mięsnej, a tym samym zasolenie przebiega równomierniej.

Mięso tłuste w zasadzie nie nadaje się do trwałego sole­nia, z powodu utrudnionego przenikania soli przez warstwy tłuszczowe, co w konsekwencji grozi niedosoleniem, a w dal­szym ciągu procesem rozkładowym. Podobnie ma się rzecz z tkanką kostną. Dlatego przygotowując mięso do obróbki so­lą, trzeba wyjąć z niego („wytrybować") większe kości, od­dzielić warstwy tłuszczowe, usunąć żyły i ewentualnie ścięgna.

Jeżeli chodzi w ogólności o solenie mięsa, to trzeba wy­różnić solenie czasowe (stosowane dla konserwacji krótkotrwa­łej, połączone często z innymi środkami) oraz solenie trwałe (stosowane dla celów przemysłowo - handlowych — do dłuż­szego przechowywania mięsa). To ostatnie może się odbywać metodą suchą, mokrą lub mieszaną. Poza tym wyróżnia się je­szcze solenie przyspieszone.

Solenie suche polega na posypywaniu i wcieraniu soli w kawałki mięsa o grubości do 8 cm i o wadze do 5 kg (przeważnie ca 3 kg). Po nasoleniu pozostawia się w chłodnym miejscu na okres przynajmniej 24 godzin. Z kolei kawałki umieszcza się w beczkach przesypując warstwą, soli i nakrywa się obciążonym wiekiem. Okres zasalania wynosi od 2 do 6 ty­godni, co zależy od wielkości kawałków i od koncentracji so­lanki.

Beczki winny być sporządzone z drzewa twardego, suche­go, nieżywicznego, przed ułożeniem mięsa powinny być sta­rannie wymyte i wydezynfekowane siarką.

Sposób suchego solenia ma również zastosowanie przy tłuszczu. Soląc tłuszcz (słoninę, sadło, łój) należy zwrócić uwagę, by sól była z nim dobrze związana i przy przekładaniu nie odpadała.

Solenie metodą mokrą, czyli peklowanie, odbywa się w basenach, kadziach, beczkach, w których na ułożone mięso działa

się roztworem solanki. Czas, koncentracja solanki, dodatki smakowe i inne zależne są od rodzaju mięsa lub jego przetworów (wołowina, bekony, szynki). Przy peklowaniu większych kawałków mięsa lub połówek – bekonów, czynnością współtowarzyszącą jest zastrzykiwanie solanki do warstw wewnętrznych. Chodzi w tym wypadku o ułatwienie równomiernego zasolenia. Zastrzykiwanie ma duże znaczenie, gdy w peklowanym mięsie pozostawia się kości lub gdy przebiegają warstwy tłuszczowe i nie usuwa się skóry (bekony, szynki). Wskaza­ną jest również rzeczą pozostawione kości, szczególnie szpi­kowe, rozwiercać w kilku miejscach, bo wówczas zastrzyknięta solanka przeniknie przez oporną tkankę kostną. Zastrzykiwanie, jako zabieg dodatkowy lub główny, jest celowe, jeżeli chce się otrzymać towar trwały i równomiernie przepeklowany.

 

 

Zastrzykiwanie przeprowadza się przy pomocy dużej, po­jemnej strzykawki, zakończonej długą, ostrą, rurkowatą; igłą, na końcu której znajduje się szereg otworków.

Przy metodzie mieszanej wpierw się mięso soli na sucho, a następnie moczy w roztworze solanki. Jest to sposób bardzo dobry, będący jakoby wypadkową zalet mokrego i su­chego marynowania. Traktując ściśle o soleniu i jego odmianach trzeba dodać, że do konserwacji i przyrządzania nie stosuje się samej soli, lecz mieszaninę, w której głównym składnikiem jest sól. Ilo­ściowy skład mieszaniny jest przeważnie tajemnicą przedsię­biorstwa. Skoro mówi się, że mięso peklowane pochodzące z wytwórni A jest soczyste, aromatyczne i smaczne, a z wy­twórni B mało soczyste i jakby włókniste, jest to w dużym sto­pniu wynikiem różnej receptury.

Głównymi składnikami mieszaniny zasalającej są :

1. sól kuchenna, która musi mieć własności prawidło­we, czyli musi odpowiadać soli przeznaczonej do spoży­wania przez ludzi. Jako dodatkowy warunek może być żądanie sterylizacji wody użytej do sporządzenia roztworu;

2. saletra, która przez reakcje chemiczne powoduje za­chowanie w konserwowanym mięsie naturalnej barwy (różowej do czerwonej). Z powodu szkodliwego działania saletry bezpośrednio, względnie pośrednio przez wywiązy­wane związki chemiczne, ilość jej jest ograniczona (w myśl rozporządzenia ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 VI 31 o konserwowaniu artykułów żywności, wolno stosować przy mięsie i przetworach mięsnych:

1) saletrę (azotan potasowy i sodowy) w ilości maksymalnej 0, 3 g na 100 g produktu,

2) azotyn sodowy, w ilości maksymalnej 0,02 g na 100 g produktu.

Azotyn sodowy dopuszczalny jest do konserwowania mięsa i prze tworów mięsnych jedynie pod postacią równomiernej mieszaniny z solą kuchenną, zawierającej 0,5% azotynu sodowego. Mieszanina ta w sprze­daży musi mieć uwidocznione na opakowaniu w sposób wyraźny: nazwisko (firma) wytwórcy lub upoważnionego zastępcy, adres wytwórni, napisy „sól do konserwowania mięsa" i „chronić przed wilgocią", podaną pro­centową zawartość azotynu sodowego oraz dwie czerwone wstęgi całko­wicie okalające naczynie, szer. najmn. 2 cm do 5 kg wagi, a 5 cm na na­czyniach ponad 5 kg.).;

3. cukier, który zapobiega przesoleniu, łagodzi „słoność"; nadmiar użytego cukru powoduje oślizłość peklowanego mięsa (w porze letniej i przy braku warunków chłodniczych zmniejsza się dodatek cukru, bądź w ogóle się go nie stosuje, jeżeli się chce uniknąć ewentualnych procesów fermentacyjnych);

4. dodatki smakowo-aromatyczne, jak: pieprz, ziele angielskie, liście bobkowe, gałka muszkatołowa i inne.

Ponieważ, jak wspomnieliśmy, ścisła receptura pozostaje tajemnicą produkcyjną, przeto tylko dla orientacji podamy, że przy soleniu suchym używa się na 10 kg mięsa 0,5 do 0,75 kg soli plus ustawowa ilość saletry. Przy peklowaniu sporządza się roztwory od 20 do 40%, dodając 1 % cukru i sale­try. Ogólnych sposobów solenia jest kilka. Wśród nich wy­mienimy najważniejsze, związane z poszczególnymi krajami, jak sposób angielski, hamburski (niemiecki), rosyjski i au­striacki. Sposób angielski i rosyjski, mokry przewiduje na­stępujące przygotowanie ilościowe roztworu: na 100 części wody: 30 części suchej soli kuchennej, 0,5 części saletry, 1 część cukru oraz dodatki smakowo - aromatyczne. Sposób rosyjski przewiduje tylko moczenie, angielski jako czynność główną — zastrzykiwanie. Według sposobu austriackiego mieszanego, 100 części mięsa naciera się 6 cz. soli z dodatkiem saletry (1 cz.), następnie sporządza solankę 30% i nią się pekluje.

Na podstawie analiz stwierdzono, że mięso solone według sposobu angielskiego zawiera 7—9% soli, wg sposobu niemieckiego (hamburskiego) — średnio 9%, wg sposobów rosyjskich 5—9%, wg sposobu austriackiego 5—7%, U nas przyjmujemy, że mięso solone jakimkolwiek sposobem winno zawierać ca 7—9% soli. Aby uzyskać wymagane i zamierzone zasolenie, posługując się metodą mokrą (z dodatkowym zastrzykiwaniem) przy uwzględnieniu normalnych utrudnień w przenika­niu roztworu solnego, trzeba sporządzić 3—3,5 razy silniejszy roztwór soli działającej zewnętrznie. Przy metodzie mokrej bez zastrzykiwania 4—4,5 razy silniejszy. Przy metodzie mieszanej mięso po natarciu solą zalewa się solanką o odpowied­niej koncentracji 25—30%. Przy sposobie mokrym z równo­czesnym zastrzykiwaniem używa się do zastrzykiwania sola­nek słabszych (10—20%). Stwierdzając, że wewnątrz mięsa sól znajduje się w roztworze, można posługiwać-się terminolo­gią- roztwór zasalający, czyli zewnętrzny i roztwór wewnę­trzny — konserwujący. Wspominając na początku o zdolno­ści antyseptycznej soli, mieliśmy na myśli roztwór wewnę­trzny i jego koncentrację.

Zawartość soli w masie mięsnej nie jest równomierna. Po­dając, ile mięso solone zawiera lub powinno zawierać soli, traktujemy to jako wymóg przybliżony, dozwalając na tole­rancję spowodowaną utrudnianiem przenikania soli, przy czym największe przeszkody stanowią: warstwy tłuszczowe, skóra i kości. Według Gröniga badana szynka peklowana zawie­rała: w czystej masie mięsnej 11,6% soli, w tłuszczu 0,9% soli, bezpośrednio pod skórą 0,5% soli. Przenikanie więc soli w szynce odbywa się od wykrojonej części mięsnej, jako naj­łatwiej dostępnej.

Zestawiając solenie suche z mokrym trzeba zauważyć, że więcej dodatnich stron ma sposób suchy, bo :

1) następuje mniejsza utrata składników pożywnych,

2) jest trwalszy,

3) nie wymaga żadnych urządzeń specjalnych.

Zasadniczą jego wadę stanowi wymóg wielu czynności

manualnych, co jest utrudnieniem technicznym, gdy peklowa­nie przy użyciu basenu jest technicznie i ekonomicznie do­godniejsze. Poza tym trzeba dodać, że peklowanie jest po­wszechnie stosowane, jeżeli chodzi o solenie większych ka­wałków mięsnych, ćwiartek, względnie połówek.

Uzasadnienie mniejszej straty w składnikach wartościo­wych (pkt. 1.) znajdujemy w stronie fizycznej, gdyż w czasie moczenia w roztworze zachodzą procesy osmotyczne, rozpu­szczanie i ługowanie. Jeżeli chodzi o trwałość, to przy pe­klowaniu następuje mniejszy lub żaden ubytek wody (przy długim przetrzymywaniu w solance stwierdzono podwyższe­nie wagi mięsa, sięgające do kilku procent, ale równocześnie następuje strata na jakości), przez co, co prawda, towar nie traci na ciężarze albo mało traci, ale i nie zyskuje na trwałości. Przy marynowaniu suchym, przez wyciek wodo-krwisty, następuje zmniejszenie na cię­żarze, ale z drugiej strony koncentracja składników przyczy­nia się do trwałości produktu.

Mięso solone obojętne jakim sposobem winno posiadać następujące cechy :

kolor: różowy do czerwonego, w zależności od rodzaju użytego mięsa;

konsystencja: zwarta, twarda;

reakcja: neutralna;

zapach: normalny bądź słabo aromatyczny pochodzą­cy od dodatków;

smak: słonawy, w miarę słony;

tłuszcz: zwarty o normalnym zabarwieniu i zapachu;

zasolenie : równomierne.

Przy ocenie mięsa solonego bez użycia sposobów labora­toryjnych zwraca się uwagę:

a) by w dotyku było ono twar­dsze od mięsa normalnego, świeżego;

b) by przy rozkrajaniu miało na całym przekroju jednolitą barwę;

c) by miało pra­widłowy smak i zapach;

d) by po ugotowaniu próbki rosół był czysty i klarowny o smaku słono-korzennym, mięso o barwie jasnoczerwonej;

e) by mięso w opakowaniu (beczki, puszki) nie było plamiste, pokryte pleśnią, ropa zaś by była przeźro­czysta nie oślizła o barwie czerwonej, by nie wykazała za­wiesin ani tendencji do „burzenia się".

Solenie mięsa wołowego i wieprzowego. Odpowied­nio przygotowane kawałki mięsa naciera się mieszaniną konserwującą, pozostawia na pewien czas (12—24 godz.) w celu odcieknięcia wodno- krwistego soku, a z kolei układa się szczelnie do opakowań. Na dno jednostki opakunkowej kładzie się warstwę mieszaniny konserwującej, na którą układa się rząd kawałków mięsnych. Każdy rząd przysypuje się solą i tak postępuje się aż do załadowania kompletnego, dając na wierzch równorzędną warstwę soli. Po załadowaniu pozostawia się na 3—4 dni pod lekkim przyciskiem, po czym dopełnia się roztworem soli o mocy ca 18°Be i zabija się wzgl. zamyka wieko. Solenie winno się odbywać w temperaturze 2—4⁰C. Czas potrzebny do przeniknięcia soli, w zależności od wielkości kawałów, 20 — 30 dni.

Według innego przepisu postępuje się następująco: Mięso po przechłodzeniu i ustąpieniu stężenia dzieli się na kawałki do 3 kg, usuwa się kości, naciera mieszaniną konserwującą i układa w basenach, nakrywając drewniana przykrywą obciążoną kamieniami. Mniej więcej po tygodniu przekłada się warstwy dolne do góry i odwrotnie posypuje się solą i po­zostawia na dalszych 7 — 9 dni. Po tym wstępnym nasoleniu układa sie mięso szczelnie do beczek i zalewa solanką 25 % Beczki przechowuje się w pomieszczeniach chłodnych.

Solenie mięsa baraniego. Tusze baraniny rozrębuje się wzdłuż na dwie połowy, każda; zaś połowę dzieli się na pięć części. Dalsze postępowanie, jak przy mięsie wołowym. Baranina chuda jest produktem peklowanym po 10 — 21 dniach.

Przyrządzanie bekonów przez peklowanie omówione będzie osobno.

Do opakowania mięsa solonego służą worki (bekony), beczki i puszki. Puszki powinny być pobielane, tzn. po­kryte warstwą cyny. Beczki winny być czyste, zdezynfeko­wane siarką i ze względu na łatwość przenoszenia o wadze brutto do 100 kg.

Przechowywać mięso solone należy w przewiewnych i chłodnych pomieszczeniach, w temperaturze 0 — 4°C, nie dłu­żej niż 1 rok. W czasie magazynowania konieczna jest kon­trola i dozór. Należy każdej dekady (10 dni) obracać beczki i puszki do góry dnem, w razie wycieku dopełniać solanka, a w razie zauważenia „burzenia się" treści odsączyć starą so­lankę, zamieniając ją świeżo przygotowaną i sterylizowaną.

Rozpatrując krytycznie solenie jako środek konserwowa­nia mięsa należy zaznaczyć, że ustępuje ono niskiej tempe­raturze głównie dlatego, że powoduje pewne zmiany fizyko­chemiczne, które w większym lub mniejszym stopniu zmie­niają własności i charakter mięsa jako towaru świeżego.

Pod względem fizycznym zachodzą zmiany strukturalne, powodujące kurczenie się tkanek (przy soleniu suchym), bądź powiększenie się przestrzeni międzykomórkowych, powsta­wanie porów i szczelin (przy dłuższym moczeniu). Przy prze­trzymywaniu mięsa w solance następuje częściowe złykowacenie.

Skład chemiczny zmienia się na skutek wypływu bądź przejścia części składników do roztworu zewnętrznego. Doda­tek saletry również powoduje zachodzenie szeregu reakcji i powstanie związków, które w nadmiarze są szkodliwe dla organizmu ludzkiego. Sól powoduje odbarwienie mięsa, sa­letra zaś ma być czynnikiem nadającym mu powrotnie barwę właściwą. Dzieje się to przez rozkład na kwaśne sole azotowe, które wchodzą w reakcję z hemoglobiną, a powstałe związki głównie pod działaniem wyższej temperatury (w czasie go­towania) przechodzą w hemochromogen, nadający mięsu trwałe zabarwienie czerwone. Dokonywane przemiany nie są obojętne dla organizmu, bo większa ilość azotynów powoduje zmiany w krwi (methenoglobina) o charakterze trującym. Za­uważono, że rozkład saletry w mięsie peklowanym przebiega o wiele wolniej i dopiero po trzech tygodniach osiąga swoją dolną granicę utrzymując się na niej przez dłuższy czas, zanim z kolei dojdzie do maksymalnej normy sanitarno-lekarskiej; natomiast przy soleniu suchym przebieg jest szybszy i może być w skutkach „jadowity". Z wymienionych powodów nie­uczciwe i niebezpieczne jest dozowanie saletry „na oko", bez wagi i przekraczanie norm dopuszczonych przez rozporzą­dzenie.

Z innych zmian chemicznych wspomnimy o możliwości zaistnienia reakcji alkalicznej, która nie musi świadczyć o roz­kładzie. W każdym bądź razie w takim wypadku należy towar wyłączyć z obrotu i przeprowadzić badanie, ponieważ trudno stwierdzić, czy rozpoczął się proces gnicia, czy też środowisko zasadowe jest rezultatem zachodzących . bądź nie ukończonych reakcji, które pośrednio spowodował roztwór konserwujący.

Inne zmiany, jak mienienie się mięsa solonego, nie są szkodliwe i ustępują w czasie gotowania.

 

Peklowanie systemem Morgana.

 

Pomysł wykorzystania do konserwowania krwiobiegu pod­dał pierwszy Hales (1740 r.), Morgan zaś sprowadził go na tory praktyczne (1855 r.) znajdując z kolei naśladowców, któ­rzy eksperymentując próbowali jego system udoskonalić (Toth, Fjestrup, Esypow, Bewel, Zenker, Ihnlenfeld, Scheib).

Zasada sposobu Morgana polega na tym, że przez arterie krwionośne i ich rozgałęzienia, aż do kapilarów włącznie, wprowadza się do wnętrza masy mięsnej odpowiednio przygo­towany roztwór solanki wraz z dodatkami. Solanka wypiera krew, wymywa ją z kapilarów i rozchodzi się po tkankach.

Praktycznie wygląda to następująco. Bezpośrednio po uboju ranę się tamponuje, tuszę zwierzęcia kładzie się na ple­cach i w tym położeniu utrwala. Rozcina się skórę na kości piersiowej, przerębuje otwór w kierunku serca, poszerzając go klinem drewnianym do takich rozmiarów, by można było swobodnie wsadzić rękę. Po dostaniu się do serca robi się nieduże nacięcie lewej komory umieszczając w aorcie cewkę, zaopatrzoną w górnej części w kran i połączoną ze zbiornikiem roztworu konserwującego. Przygotowana solanka zostaje umieszczona na wysokości 5 — 7 m, bądź wtłaczana jest pod ciśnieniem. Po otwarciu kranu zaczyna roz­twór konserwujący wędrować po tuszy, wypierając krew. Mniej więcej po 1 ½ - 2 minutach daje się zauważyć wzdęcie prawej komory serca. Wówczas robi się na niej nacięcie, którym krew początkowo tryska, później wypływa. Po upły­wie ca 7 — 8 minut wypływ z prawej komory się klaruje, odbarwia i upodabnia się do koloru solanki, co jest dowodem, że na miejscu krwi znalazła się solanka i że proces peklo­wania można uważać za skończony.

Cały proces trwa 8 — 10 minut. Dopiero po upeklowaniu zdejmuje się skórę z tuszy, a po przestygnięciu przeprowadza się rozbiór i układa do zbiorników, przesypując cienką war­stwą soli.

Jak widać, systemem Morgana soli się mięso w całości i dzięki wykorzystaniu krwiobiegu zasolenie następuje równo­miernie; poza tym mięso odznacza się prawidłowymi własno­ściami, jest smaczne, ma pełną wartość, ponieważ nie nastąpił ubytek składników przez ługowanie i może być przechowywa­ne do ca 5 lat (wg doświadczeń RUM).

Komisja intendentury wojskowej w Moskwie (1909 r.) na podstawie prób i badań wydała następujące orzeczenie i wska­zania dotyczące peklowania wg sposobu Morgana (w zarysie):

Początek procesu solenia nie powinien się zacząć później, niż 5—10 minut po uboju, ponieważ na skutek późniejszych zmian w krwi i strukturze otrzymuje się zasolenie nierówno­mierne, a co za tym idzie, ograniczony i nieznany okres trwa­łości,

Najbardziej odpowiedni skład roztworu konserwującego winien wynosić: 36,5 % roztworu soli, 0,25 % kwasu fosforo­wego, 0,5 % saletry i 1 % cukru.

 

Pisownia pozostawiona w oryginale.

Na podstawie materiałów Kazimierza Wiśniowskiego, dla potrzeb portalu www.wedlinydomowe.pl opracował Maxell

Edytowane 11 Marca 2015 przez Maxell