II. JĘZYK ŁOWIECKI - nazwy i określenia

[Maxell]

JĘZYK ŁOWIECKI - nazwy i określenia (BN - 71/9240-02)

 

Uwagi ogólne

 

Język łowiecki jest bogatym językiem używanym w środowisku myśliwych. Początki jego sięgają czasów przedhistorycznych, gdy człowiek polował aby żyć i równocześnie tworzył do swoich celów określenia łowieckie. Powstawały one stopniowo w miarę rozwoju myślistwa, zmian sposobów polowania i postępów techniki. 3 ewolucją tworzenia się języka łowieckiego zaznajamiamy się. z dostępnych materiałów źródłowych.

Łowiectwo w Polsce, analogicznie do innych krajów, od setek lat stosuje własne nazwy na określenie poszczególnych gatunków zwierząt wolno żyjących, ich wieku, płci, cech morfologicznych a także na określenie czynności związanych z gospodarką łowiecką.

W piśmiennictwie oraz w mowie potocznej myśliwych spotykamy się z różnymi nazwami określającymi ten sam obiekt albo czynność. Wprowadzane dowolnie przez myśliwych lub autorów przyjęły się w różnym stopniu w słownictwie łowieckim, utrudniając jednak wzajemne porozumiewanie.

W celu wprowadzenia jednolitego znaczenia, dla pojęć powszechnie stosowanych w gospodarce łowieckiej, a, jednocześnie usunięcia niewłaściwych - szczególnie germanizmów i rusycyzmów - słownictwo łowieckie uporządkowano i ujednolicono.

Znajomość terminologii łowieckiej może ułatwić lekarzowi weterynarii porozumiewanie się z myśliwym i personelem placówek skupu dziczyzny, choćby dlatego, że w odpowiednich normach słownictwo to zostało przyjęte jako obowiązujące.

Należy jednak z naciskiem podkreślić, że słownictwa tego nie można wprowadzać do terminologii lekarsko-weterynaryjne z którą nie ma nic wspólnego. Stosowane w niewłaściwych okolicznościach brzmi sztucznie i pretensjonalnie, stając się śmieszną manierą.

 

Nazwy i określenia ogólne

 

- dziczyzna - mięso zwierząt łownych,

- gospodarka łowiecka - całokształt zagadnień związanych z hodowlą, ochroną i użytkowaniem zwierzyny,

- hodowla zwierzyny - zespół czynności mający na celu prawidłowe kierowanie zwierzostanem w celu uzyskania zaplanowanych wyników.

 

Rodzaje hodowli

 

- hodowla otwarta - w warunkach naturalnych (na dziko),

- hodowla półzamknięta - rozród i wychowanie potomstwa w pierwszym okresie jego życia odbywa się w warunkach zamkniętych, po czym przychówek, a niekiedy i całe stado zarodowe/wypuszcza się na wolność,

- hodowla zamknięta - w pomieszczeniach lub na terenie specjalnie w tym celu zagrodzonym,

- kłusownictwo - bezprawne przywłaszczenie lub usiłowanie przywłaszczenia, zwierzyny,

- łowiecki ośrodek hodowlany - obwód łowiecki (lub zespół obwodów) wysączony od wydzierżawienia, przeznaczony do prowadzenia, hodowli określonych gatunków zwierząt łownych

- łowiectwo - planowe gospodarowanie zwierzyną zgodnie z potrzebami gospodarki narodowej i wymaganiami ochrony przyrody,

- łowisko - teren stanowiący pewną całość przyrodniczą, na którym prowadzi się gospodarkę łowiecką,

- obwód łowiecki - wydzielony administracyjnie obszar gruntów, na którym istnieją warunki do prowadzenia gospodarski łowieckiej,

- ochrona zwierzyny - całokształt zabiegów zapewniający zwierzynie bezpieczeństwo i spokój na łowisku

- pozyskanie zwierzyny - wejście w posiadanie zwierzyny metodą odstrzału i odłowienia,

- sidlarstwo - chwytanie ptactwa w pętle,

- szkody łowieckie - a) szkody wyrządzane przez zwierzęta łowne w uprawach i plonach rolnych, sadach, lasach, b) szkody wyrządzane przez człowieka na gruntach uprawnych podczas polowania,

- wnykarstwo - zastawianie wnyków,

- zwierzostan - ogół zwierzyny jednego lub wszystkich gatunków występujący na określonym terenie, zwierzyna - zbiorowe określenie gatunków objętych urzędowym spisem zwierząt łownych,

- zwierzyna drobna - jenot, lis, borsuk, wydra, kuna leśna, tchórz, wiewiórka, zając, królik i wszystkie ptaki łowne, z wyjątkiem dropia,

- zwierzyna gruba - łoś, jeleń, daniel, sarna, dzik, muflon, ryś, drop,

- badyle - nogi łosia, jelenia, daniela,

- badylarz - łoś, byk, o porożu w kształcie krótkiej tyki z długimi palczastymi odnogami,

- baran - muflon samiec,

- bezoar - ciecz wydzielana z łzawic jeleni i danieli,

- bieg - noga dzika,

- bobki - odchody zwierzyny płowej, muflona, kozicy, zająca, królika.

- broda - a) narośl pokryta długim włosem, zwisająca pod szyją łosia, b) dolna część grzywy jelenia, byka,

- byk - samiec żubra, łosia, jelenia, daniela,

- bukowisko - okres godowy i miejsce godów łosi,

- byk łowny - samiec łosia, jelenia, daniela, o prawidłowym dobrze rozwiniętym porożu po przekroczeniu ustalonego wieku,

- byk przyszłościowy - samiec łosia, jelenia, daniela, który nie osiągnął określonego dla sztuk łownych wieku, a jego poroże nie wykazuje cech selekcyjnych,

- byk selekcyjny - samiec łosia, jelenia, daniela, który w określonym wieku nie nałożył poroża wymaganej jakości,

- byk stadny - jeleń byk władający chmarą w okresie rykowiska,

- cap - samiec kozicy,

- cewki - nogi sarny,

- chłyst - młody jeleń byk, który w okresie rykowiska przebywał w pobliżu chmary,

- chmara - stado żubrów, łosi, jeleni, danieli,

- chrapy - nozdrza żubra, zwierzyny płowej, muflona, kozicy,

- chyb - długa i gęsta szczecina na grzbiecie dzika,

- ciągnięcie - powolne wędrowanie żubrów, zwierzyny płowej, muflonów,

- cieczka - okres godowy niektórych gatunków zwierząt,

- cielę - żubr, jeleń, daniel - w pierwszym roku życia,

- czternastak - a) regularny-jeleń byk o 7 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny-jeleń byk o 7 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej,

- dwudziestak - a) regularny-jeleń byk o 10 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny-jeleń byk o 10 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej,

- dwudziestak - a.) regularny - jeleń byk o 11 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny-jeleń byk o 11 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej,

- dwunastak - a) regularny - jeleń byk, lub wyjątkowo sarna kozioł o 6 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny- jeleń byk lub wyjątkowe sarna kozioł, o 6 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej,

- dziesiątak - a) regularny-jeleń byk lub wyjątkowo sarna kozioł o 5 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny -jeleń byk lub wyjątkowo sarna-kozioł o 3 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej

- fajki - górne kły dzika

- fartuszek - pęk włosów przy sromie sarny,

- gach - samiec zająca

- gamrat - dzik samiec w okresie rui,

- gęba - pysk żubra, zwierzyny płowej, muflona, kozicy,

- gomuła - jeleń byk po zrzuceniu wieńca

- grandle - szczątkowe kły w górnej szczęce jelenia., inaczej haki

- grzywa - gęsta, długa sierść- na szyi łosia i daniela,

- gwizd - ryj dzika

- kapitalna sztuka - samiec zwierzyny grubej wyróżniający się bardzo silnym. porożem lub orężem i dużym ciężarem, ciała,

- kądziel - obfite, grzywiaste owłosienie szyi, karku i łopatek żubra,

- klępa - samica łosia inaczej łosza,

- komora - klatka piersiowa zwierzyny grubej $

- koza - samica sarny (inaczej siuta) i kozicy,

- kozioł - samiec sarny inaczej rogacz,

- koźlę - sarna w pierwszym roku życia,

- kraśny - tłusty jeleń, łoś, daniel,

- krowa - samica żubra,

- kwiat - ogon zwierzyny płowej i borsuka,

- locha - samica dzika,

- lustro - jasna plama na pośladkach zwierzyny płowej inaczej serwetka lub talerz,

- łania - samica jelenia, daniela,

- łańka - łania jelenia i daniela w drugim roku życia,

- łojny - tłusty jeleń, daniel,

- łosza - patrz klępa,

- łoszak - łoś w pierwszym roku życia,

- łyżki - uszy zwierzyny płowej,

- łzawnica - dołek łzowy,

- marczak - zając urodzony wczesną wiosną,

- miękkie - brzuch zwierzyny grubej,

- mnich - jeleń byk nie nakładający poroża lub o porożu zdeformowanym, w kształcie guzów lub wyrostków niższych od łyżek,

- myłkus - samiec zwierzyny płowej o zdeformowanym porożu

- nazimek - zając urodzony późną jesienią,

- odyniec - dzik samiec od 4 roku życia,

- omyk - ogon zająca,

- oręż - kły dzika,

- osiemnastak - a) regularny - jeleń byk o 9 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny - jeleń byk o 9 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej,

- owca - samica, muflona,

- ósmak - a) regularny - jeleń byk lub wyjątkowo sarna kozioł o 4 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny - jeleń byk lub wyjątkowo sarna kozioł o 4 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej,

- parkoty - okres godowy zajęcy,

- parostki - poroże sarny kozła,

- pędzel - kiść dłuższych włosów przy organie płciowym samców zwierzyny płowej i dzika,

- pióra - grubsza szczecina na przedniej części grzbietu dzika,

- połeć - bok grubego zwierza,

- poroże - twór kostny na głowie samców zwierzyny płowej,

- poroże nieregularne - poroże o niejednakowej liczbie odnóg na każdej z tyk,

- poroże regularne - poroże o jednakowej liczbie odnóg na każdej z tyk,

- poroże selekcyjne ~ poroże nienormalne lub niedostatecznie rozwinięte w stosunku do wieku zwierzęcia, poroże uwstecznione - poroże o cechach wskazujących na przekroczenie szczytowego rozwoju, przelatek - dzik w drugim roku życia. rapcie - racice dzika, rogacz - patrz kozioł, rosochy - poroże łosia,

- sadlisty - tłusty obrośnięty sadłem dzik, borsuk, samura - locha żyjąca samotnie i nie prowadząca potomstwa,

- sarna polna - sarna bytująca stale w środowisku polnym, selekt - samiec zwierzyny płowej o niepożądanych cechach zewnętrznych wskazujących na jego nieprzydatność dla hodowli,

- serwetka - patrz lustro,

- siuta - patrz koza,

- skoki - nogi zająca i królika.,

- skrom - tłuszcz zająca i królika,

- skromny - tłusty zając, królik,

- słuchy - uszy zająca, królika,

- smużek - skórka zająca., królika,

- spadły - chudy zwierz,

- strugi - siekacze zająca, królika,

- strzyże - włosy czuciowe zająca, przypominające wąsy,

- swąd - a.) woń jelenia byka w okresie godowym, b)woń dzika,

- suknia - sierść zwierzyny płowej,

- szable - kły w dolnej szczęce dzika.,

- szarak - zając,

- szesnastak - a) regularny - jeleń byk o 8 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny - jeleń byk o 8 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej,

- szóstak - a) regularny - jeleń byk lub sarna kozioł o 3 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny - jeleń byk lub sarna kozioł o 3 odnogach na jednej tyce i niniejszej liczbie odnóg na drugiej,

- szpicak - samiec łosia, jelenia, sarny w drugim roku życia, a daniela w drugim lub trzecim roku życia, których poroże składa się z 2 tyk pozbawionych odnóg,

- szydlarz - a) jeleń byk od 3 roku życia o tykach pozbawionych odnóg, b.) sarna kozioł od 3 roku życia o tykach pozbawionych odnóg i ostro zakończonych lub z bardzo krótką odnogą przednią i długim, ostrym grotem tyki,

- świece - oczy zwierzyny płowej,

- tabakiera - końcowa ruchoma część nosa dzika,

- talerz - patrz lustro,

- tryk - samiec muflona,

- trzeszcze - oczy zająca,

- turzyca - sierść zająca, królika,

- warchlak - dzik w pierwszym roku życia,

- wieniec - poroże jelenia byka,

- wycinek - dzik samiec w 3 roku życia,

- wyfarbowanie - okresowa zmiana sierści zwierzyny płowej,

- zwierzyna czarna - dzik,

- zwierzyna płowa - łoś, jeleń, daniel, sarna.

Nazwy i określenia dotyczące ptaków

- cieciorka - samica cietrzewia,

- cieki - nogi ptaków z rzędu kurowatych,

- farbówka - młoda kuropatwa, w okresie, gdy jej upierzenie przybiera barwę upierzenia kuropatwy dorosłej,

- klapki - młode, nielotne kaczki,

- korale - pąsowo-krwista brodawkowata skóra nad lub wokół oka kuraków; inaczej róża,

- kura - samica ptaków łownych z rzędu kuraków,

- młódka - młoda kuropatwa i przepiórka,

- pióro - ptactwo łowne,

- płaszcz - upierzenie grzbietu ptaka

- podlot - młoda kaczka, zaczynająca latać,

- róża - patrz korale,

- skoki - część nóg ptaka,

- starka - kuropatwa, przepiórka od drugiego roku życia,

- suknia - upierzenie ptaków łownych,

- widłówka - młoda kuropatwa po utracie środkowych sterówek,

- wiosła - nogi ptaków wodnych o palcach spiętych błoną pławną,

- wyfarbowanie - jesienna zmiana upierzenia młodych ptaków łownych

- zielonka - młoda kuropatwa w pierwszym upierzeniu,

Nazwy i określenia dotyczące zagospodarowania łowisk i urządzeń łowieckich

- bażantarnia - wydzielony teren wyposażony w urządzenia do hodowli bażantów,

- strażnik łowiecki - osoba wykonująca zawodowo lub społecznie zabiegi ochronne i hodowlane w obwodzie łowieckim, zatwierdzona przez władze administracyjne,

- woliera - osiatkowane pomieszczenie do przetrzymywania ptaków,

Nazwy i określenia dotyczące pozyskania i użytkowania zwierzyny

- badyle - dolne części przednich i tylnych kończyn łosia, jelenia i daniela poniżej stawu skokowego i nadgarstkowego,

- cewki - dolne części przednich i tylnych kończyn sarny poniżej stawu nadgarstkowego i skokowego

- comber - grzbietowo-lędźwiowa część tuszy łosia, daniela samy i zająca, od łopatki do udźców,

- dostrzelenie - dobicie strzałem zranionej zwierzyny,

- farba - krew zwierzyny,

- farbowanie - broczenie krwią przez zwierzynę,

- karawan - wóz przystosowany do przewozu ubitej zwierzyny

- kulkowanie - usuwanie jelit ptaka przez odbytnicę,

- łopatka - górna część kończyny przedniej łosia, jelenia, daniela, sarny i dzika, od stawu nadgarstkowego wzwyż,

- łysina, - powierzchnia skóry pozbawiona u łosia, jelenia, daniela, sarny, zająca sierści, u dzika szczeciny,

- narogi - płuca, serce wątroba i nerki zwierzyny grubej,

- obcierka - zadraśnięcie kulą zwierza, nie powodujące uszkodzenia kości lub narządów wewnętrznych,

- obielanie - zdejmowanie skóry ze zwierząt futerkowych,

- odłowy - chwytanie żywej zwierzyny,

- odstrzał - pozyskanie zwierzyny w czasie polowania, przy użyciu broni palnej,

- odstrzał redukcyjny - odstrzał w celu zmniejszenia nadmiernego zagęszczenia określonego gatunku zwierzyny,

- odstrzał: sanitarny - odstrzał w celu usunięcia s łowiska zwierząt chorych lub okaleczonych,

- odstrzał selekcyjny - odstrzał w celu usunięcia z łowiska zwierząt niepożądanych w dalszej hodowli,

- odstrzał zastępczy - odstrzał wykonywany w zastępstwie dzierżawcy lub zarządcy odłowu łowieckiego w razie niewykonania planu odstrzału zwierzyny,

- okres ochronny - ustalone rozporządzeniem terminy, w czasie których zabrania się pozyskiwać określone gatunki zwierząt łownych.

- okres polowania - ustalone rozporządzeniem terminy, w czasie których zezwala się na pozyskiwanie określonych gatunków zwierząt łownych,

- osmużenie - zdjęcie skory z zająca, królika,

- patrochy - niejadalne narządy wewnętrzne zwierzyny,

- patroszenie - usuwanie wnętrzności z ubitej zwierzyny,

- postrzałek - zwierzę łowne zranione strzałem,

- pusty strzał - strzał, przy którym kula przechodzi pod kręgosłupem nie uszkadzając kości ani organów wewnętrznych zwierzyny grubej,

- selekcjoner- myśliwy uprawniony przez Polski Związek Łowiecki do wykonywania odstrzału samców zwierzyny płowej,

- sfarbowanie - postrzelenie, zranienie zwierzyny,

- skłucie - dobicie grubej zwierzyny pchnięciem kordelasa. lub noża. myśliwskiego,

- strzał w komorę - strzał z boku w klatkę piersiową zwierzyny,

- strzelony - ubity, upolowany,

- ścinka - obcięta kulą sierść grubej zwierzyny,

- trofeum myśliwskie - spreparowana część ciała ubitej zwierzyny zachowana przez myśliwego,

- trzebić - usunąć jądra po ubiciu samca zwierzyny grubej,

- tusza - ciało ubitej zwierzyny grubej,

- tuszka - ciało ubitych, drobnych zwierząt łownych,

- świadectwo pochodzenia zwierzyny - dokument stwierdzający legalne pozyskanie zwierzyny,

- wnyki - pętle z drutu lub z linki stalowej używane przez kłusowników do chwytania zwierząt łownych,

- wnykarz - osoba zastawiająca wnyki.