jackie04 Opublikowano 11 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #126 Opublikowano 11 Sierpnia 2015 Próbowałam był ok ładnie pachniał masełkiem a smak no cóż jak moze smakowac 1 dniowy ser? chrzęścił w zębach Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-438640 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Perszing37 Opublikowano 11 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #127 Opublikowano 11 Sierpnia 2015 Nie gadam z Tobą jak można taki ser dać kurom ????????????????????????????????????????PROFANACJA na całej linii. Takie piękne dziury w EMKU mi nigdy nie wyszły.Ja lubię jak mi ser chrzęści w zębach - szczególnie oscypki na ciepło , prosto z mojej wędzarni....niebo w gębie Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-438650 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Pacan Wojciech Opublikowano 11 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #128 Opublikowano 11 Sierpnia 2015 Nie martw sie nauka kosztuje , a strach ma wielkie oczy i wyobrażnię , zrobisz nastepny Cytuj Wojciech Pacan Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-438707 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
jackie04 Opublikowano 12 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #129 Opublikowano 12 Sierpnia 2015 Nie martw sie nauka kosztuje , a strach ma wielkie oczy i wyobrażnię , zrobisz nastepny Dokładnie! Nie gadam z Tobą jak można taki ser dać kurom ????????????????????????????????????????PROFANACJA na całej linii. Takie piękne dziury w EMKU mi nigdy nie wyszły.Ja lubię jak mi ser chrzęści w zębach - szczególnie oscypki na ciepło , prosto z mojej wędzarni....niebo w gębie Też tak mysle PROFANACJA , obiecuje ze bede ostrozniejsza nastepnym razem na razie rezygnuje przy tych upałach z twardzioszków nie wiem jak długo wytrzymam wczoraj swieżaczki poczyniłam ,przymierzam się do korycina bo przyszła mi juz kozieradka i macierzanka Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-438825 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Perszing37 Opublikowano 12 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #130 Opublikowano 12 Sierpnia 2015 hmmmmmm macierzanka ????? nie znam. Przetestuj i daj znać.Ja bym z chęcią znowu oscypków narobił ale wyjeżdżam na łajbę na Mazury więc mam przerwę od serów - 1-2 tygodniową. Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-438838 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
wald44 Opublikowano 16 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #131 Opublikowano 16 Sierpnia 2015 Witam szanownych forumowiczów. Czy ktoś wie dlaczego po osoleniu skórka sera popękała i jak można to naprawić? Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-439389 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Aksamit97 Opublikowano 16 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #132 Opublikowano 16 Sierpnia 2015 Przyczyn moze byc kilka: - zbyt mocno prasowales ser- ser zbyt dlugo obsychal- byl solony w zbyt wysokiej temperaturze Musisz pomyslec nad warunkami jakie panuja w Twoim miejscu, w ktorym przechowujesz sery. A pochwal sie, co to za ser.Jakiego przepisu uzywales? Przepraszam za brak polskich znakow, ale pisze z nieswojego komputera i tu nie mam ich. Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-439435 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
wald44 Opublikowano 17 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #133 Opublikowano 17 Sierpnia 2015 Dzięki za odpowiedż. Wygląda na to, że powodem jest zbyt mocne prasowanie i chyba był solony w zbyt wysokiej temperaturze. Poprzedni ser, jaki robiłem prawie nie prasowałem i jest OK.Na razie zaczynam przygodę z serami, tak więc przepis jest podstawowy: kultury starterowe i podpuszczka(Renet) kupione na Ebay'u, mleko z Morrisons w pojemnikach po 3,4L. Warunków przechowywania nie mam zbyt dobrych. W ciągu dnia, gdy jest ciepło, chowam sery do lodówki, na noc wyjmuję na zewnątrz. Mieszkam w Anglii, a więc zimą będę miał lepiej, bo temperatura rzadko spada poniżej +5, w kuchni będzie ok. 10-14. Przygodę zacząłem od białych serów, bo tutaj, poza polskimi sklepami nie ma ich w sprzedaży(dziwne). W Anglii w sklepach w ogóle jest słaby wybór serów, chociaż(O ironio!) jeden z najlepszych serów w swoim rodzju pochodzi z Angli - Blue Stilton. Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-439551 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
ziezielony Opublikowano 17 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #134 Opublikowano 17 Sierpnia 2015 Ad spękań, niewłaściwa wilgotność- dużo za niska.... Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-439560 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
sobol Opublikowano 17 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #135 Opublikowano 17 Sierpnia 2015 wald44 tutaj masz link do niepasteryzowanego mleka prosto od krowy. Niestety może być drogie, ja płacę £1 za litr. Ale jak zobaczysz różnicę to też zapłacisz więcej http://www.naturalfoodfinder.co.uk/unpasteurised-raw-milk-uk Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-439653 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
jackie04 Opublikowano 27 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #136 Opublikowano 27 Sierpnia 2015 czy to normalne ze mój emek po wyciągnięciu go do temp pokojowej zaczął się jakby pocić??? stoi już 2 tyg na początku myślałam ze tak ma być ale za długo to trwa, pachnie masłem i jest otłuszczony ;( jeszcze nie spuchł ;( codziennie go masuje solanka i jakby się troszkę poprawia ale potem znów! chyba poszło coś nie tak bo to bakterie kw. masłowego czy jakoś tak ..... Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-441413 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Wirus Opublikowano 27 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #137 Opublikowano 27 Sierpnia 2015 pachnie masłem to bakterie kw. masłowego Zapewniam, że kwas masłowy nie ... ... "pachnie" masłem . Cytuj Pozdrawiam Wirus. Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-441414 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Aksamit97 Opublikowano 27 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #138 Opublikowano 27 Sierpnia 2015 Fermentacja masłowa powoduje powstawanie wolnego kwasu masłowego, który ma nieprzyjemny zapach zjełczałego masła. Dodatkowo ser taki pęka po krótkim czasie, ponieważ wytwarza się ogromna ilość gazu zgodnie z reakcją:C6H12O6 + bakterie masłowe → CH3CH2CH2COOH + 2CO2 + 2H2 Jeśli ser pachnie masłem, to znaczy, że jest dobrze. W wysokich temperaturach sery trochę się "pocą" i nie jest to nic złego. Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-441474 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Perszing37 Opublikowano 28 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #139 Opublikowano 28 Sierpnia 2015 ZGADZA Się. Tylko nie daj go kurom bo normalnie ukatrupię Będzie pyszny Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-441532 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
jackie04 Opublikowano 28 Sierpnia 2015 Zgłoś Udostępnij #140 Opublikowano 28 Sierpnia 2015 (edytowane) Fermentacja masłowa powoduje powstawanie wolnego kwasu masłowego, który ma nieprzyjemny zapach zjełczałego masła. Dodatkowo ser taki pęka po krótkim czasie, ponieważ wytwarza się ogromna ilość gazu zgodnie z reakcją:C6H12O6 + bakterie masłowe → CH3CH2CH2COOH + 2CO2 + 2H2 Jeśli ser pachnie masłem, to znaczy, że jest dobrze. W wysokich temperaturach sery trochę się "pocą" i nie jest to nic złego. Ufffff uspokoiłeś mnie Dzięki!! bede go dalej hodować, na razie nie spuchł ale będę czekać wytrwale ZGADZA Się. Tylko nie daj go kurom bo normalnie ukatrupię Będzie pyszny Tym razem się spytałam przed popełnieniem głupstwa Edytowane 28 Sierpnia 2015 przez jackie04 Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-441679 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Johny_Morfina Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Zgłoś Udostępnij #141 Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Witam Kolegów i Koleżanki. Jestem w trakcie produkcji 2 egzemplarzy GOUDY wg przepisu:http://serowar.pl/content.php?161-Gouda-przepis-polecamy-na-w%C5%82asny-pierwszy-ser! Pierwszy zrobiłem 10.IV.2016, drugi 24.IV.2016Nie stosowałem 'zakwaszania' (bo w tym przepisie go nie było) ale proces prasowania trwał w obu przypadkach ok 40h w temperaturze pokojowo/kuchennej ~20*C.po tym czasie ser trafił do solanki (tyle soli, że już się nie rozpuszczała) gdzie pływał (górna powierzchnia lekko nad powierzchnią) 12h + 12h (raz go obróciłem) w temperaturze ~20*C.po tym czasie trafił do obeschnięcia (niestety) do lodówki... gdzie obracam go 1-2 razy dziennie.Zbliża się 3 tydzień obsychania, ser (pierwszy) jest suchy i zaczyna żółknąć... zastanawiam się co dalej.- czy nie powinien być już cały żółty?- czy nie jest mu za zimno w tej lodówce? (może dla tego wolno żółknie?)- może ten nowszy ser suszyć w temperaturze pokojowej?- planuję pokryć je woskiem pszczelim...Gdzie go dojrzewać?Mieszkam w bloku i nie mam żadnych specjalistycznych przyborów...Mam dostęp do piwnicy lokatorskiej... ale nie wiem czy to dobry pomysł... (rowery, starocie, graty, trutka na szczury, dużo kurzu...)?Mogę dalej trzymać w lodówce... ale pewnie zanim ser dojrzeje musiałbym czekać nie parę miesięcy a lat...:/Mogę trzymać w jakiejś szafce w kuchni... ale tam z kolei za wysoka temperatura...Mogę na balkonie... - ale jak przygrzeje słońce to się stopi...Liczę na porady miejskich serowarów! Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-493770 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
ziezielony Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Zgłoś Udostępnij #142 Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Mając takie warunki....ja bym go zapakował w pudełko kartonowe.W pudełku zrobić trochę dziur do wentylacji.Na dno jakieś 2-3 dystanse- np pałeczki chińskie.Na noc do lodówki lub na balkon, na dzień na szafkę w kuchni.Zawsze zaglądać jak się czuje... obracać....czasem podrapać... zaśpiewać piosenkę Jak będzie bardziej jednolity kolor to raczej w polioctan bezbarwny niż w wosk...lepiej widać co się dzieje pod powłoką... Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-493782 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Aksamit97 Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Zgłoś Udostępnij #143 Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Witam Kolegów i Koleżanki. Jestem w trakcie produkcji 2 egzemplarzy GOUDY wg przepisu:http://serowar.pl/content.php?161-Gouda-przepis-polecamy-na-w%C5%82asny-pierwszy-ser! Pierwszy zrobiłem 10.IV.2016, drugi 24.IV.2016Nie stosowałem 'zakwaszania' (bo w tym przepisie go nie było) ale proces prasowania trwał w obu przypadkach ok 40h w temperaturze pokojowo/kuchennej ~20*C. Nie "zakwaszania". Zakwasza się mleko przed tworzeniem skrzepu za pomocą podpuszczki, albo samoistnie pod wpływem niskiego pH.Natomiast ser w warunkach temperatury pokojowej, lub trochę niższej się przekwasza. Chodzi o to, żeby cukier mleczny zwany laktozą przefermentował do kwasu mlekowego i ser nabrał odpowiednio niskiego pH, co warunkuje późniejsze charakterystyczne cechy dojrzałego sera. Jest też to ważne, aby ser podczas solenia w solance się nie "mazał".A co do dojrzewania, to możesz sobie kupić chłodziarkę do wina, nawet taką malutką. Jest do dobra opcja do dojrzewania serów i do tego tania. Warto także te parę złotych zainwestować w pakowarkę próżniową, ponieważ sery w niej nie psują się, a mogą dojrzewać swobodnie. Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-493801 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Bagno Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Zgłoś Udostępnij #144 Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Zakwasza się mleko przed tworzeniem skrzepu za pomocą podpuszczki Z treści wynika, że do 'zakwaszania " stosuje się podpuszczkę. Wiem, że jest to, błąd w pisaniu zdania. Do zakwaszania mleka stosuje się tzw. zakwas serowarski. Cytuj https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/11022-kpps-czyli-klub-przyjaci%C3%B3%C5%82-pana-s/ Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-493834 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Aksamit97 Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Zgłoś Udostępnij #145 Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Przepraszam. Nie wstawiłem przecinka w odpowiednim miejscu.Dziękuję za poprawienie.Oczywiście do zakwaszania używany jest zakwas w postaci bakterii, śmietany, jogurtu, lub np. zaprawy serwatkowej.Natomiast do ścinania mleka używa się podpuszczki, niektórzy używają także soku z fig, jeśli mnie pamięć nie myli. Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-493863 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Johny_Morfina Opublikowano 27 Kwietnia 2016 Zgłoś Udostępnij #146 Opublikowano 27 Kwietnia 2016 oczywiscie chodzilo o przekwaszanie Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-493890 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Johny_Morfina Opublikowano 28 Kwietnia 2016 Zgłoś Udostępnij #147 Opublikowano 28 Kwietnia 2016 (edytowane) Oto moje sery: oba po prasowaniu ważyły ~970g (z 10l mleka).teraz starszy (z prawej) waży niecałe 800g. Wydaje mi się, że starszy jest baaardzo twardy. Czy podczas dojrzewania zmięknie? A może jest mu za sucho? W kwestii technologii dojrzewania, okazuje się że mam drugą lodówkę, którą mógłbym zaadaptować.Myślę czy by się nie dało jakoś zmodyfikować termostatu czy innego regulatora tak aby utrzymywał te 10-12*C...do tego jakiś otwór z wentylatorem od komputera, miseczka z wodą dla podtrzymania wilgotności i termometr z higrometrem z alledrogo... :-)Ma ktoś jakieś doświadczenie w takich przeróbkach? GMT Detect languageAfrikaansAlbanianArabicArmenianAzerbaijaniBasqueBelarusianBengaliBosnianBulgarianCatalanCebuanoChichewaChinese (Simplified)Chinese (Traditional)CroatianCzechDanishDutchEnglishEsperantoEstonianFilipinoFinnishFrenchGalicianGeorgianGermanGreekGujaratiHaitian CreoleHausaHebrewHindiHmongHungarianIcelandicIgboIndonesianIrishItalianJapaneseJavaneseKannadaKazakhKhmerKoreanLaoLatinLatvianLithuanianMacedonianMalagasyMalayMalayalamMalteseMaoriMarathiMongolianMyanmar (Burmese)NepaliNorwegianPersianPolishPortuguesePunjabiRomanianRussianSerbianSesothoSinhalaSlovakSlovenianSomaliSpanishSundaneseSwahiliSwedishTajikTamilTeluguThaiTurkishUkrainianUrduUzbekVietnameseWelshYiddishYorubaZulu AfrikaansAlbanianArabicArmenianAzerbaijaniBasqueBelarusianBengaliBosnianBulgarianCatalanCebuanoChichewaChinese (Simplified)Chinese (Traditional)CroatianCzechDanishDutchEnglishEsperantoEstonianFilipinoFinnishFrenchGalicianGeorgianGermanGreekGujaratiHaitian CreoleHausaHebrewHindiHmongHungarianIcelandicIgboIndonesianIrishItalianJapaneseJavaneseKannadaKazakhKhmerKoreanLaoLatinLatvianLithuanianMacedonianMalagasyMalayMalayalamMalteseMaoriMarathiMongolianMyanmar (Burmese)NepaliNorwegianPersianPolishPortuguesePunjabiRomanianRussianSerbianSesothoSinhalaSlovakSlovenianSomaliSpanishSundaneseSwahiliSwedishTajikTamilTeluguThaiTurkishUkrainianUrduUzbekVietnameseWelshYiddishYorubaZulu Text-to-speech function is limited to 100 characters Options : History : Help : FeedbackClose Edytowane 28 Kwietnia 2016 przez Johny_Morfina Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-493933 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
EL GREGOR Opublikowano 28 Kwietnia 2016 Zgłoś Udostępnij #148 Opublikowano 28 Kwietnia 2016 ten po prawej bym za foliował (na pewno nie zmięknie tylko wyschnie) Cytuj Wędzenie to tak jak seks,tylko dłużej. Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-493955 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Johny_Morfina Opublikowano 4 Maja 2016 Zgłoś Udostępnij #149 Opublikowano 4 Maja 2016 W temacie pakowania:Nie mam pakowarki próżniowej wiec ser pójdzie do wosku.- Czy smak/zapach wosku nie przejdzie na ser? W temacie dojrzewania:Udało mi się zakupić lodówkę do przechowywania win w okazyjnej cenie.Podobno może utrzymywać temperaturę 8-18*C.Wilgotność regulowana będzie miseczką z wodą + higrometr z alledrogo.- Czy wyziewy z takiej lodówki będą mocno serowe? Czy da się przy tym normalnie mieszkać? Czy raczej szykować jakąś osłonę przeciw deszczowo/słoneczną i wystawić lodówkę na balkon? Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-494968 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Perszing37 Opublikowano 4 Maja 2016 Zgłoś Udostępnij #150 Opublikowano 4 Maja 2016 Nie przejdzie. Ale nie będziesz widział co jest pod woskiem. Przed woskowaniem przetrzyj ser roztworem wody z octem i wysusz dokładnie powierzchnię. Potem do lodówki i woskuj zimny ser - podobno lepiej trzyma wosk.Serów pełnotłustych lepiej nie woskować bo duże ryzyko powstawania skupisk pleśni. Ja już nie woskuje - próżniowa pakowarka służy mi świetnie nie tylko do dojrzewania serów ale i do wędlin etc. Chłodziarka do wina jest spoko w okresie jesienno-zimowym. Potem jak jest gorąco to żre mega ilość prądu a także nie wydala z obniżaniem temp. Tam nie ma agregatu. I jak już ser zawoskowany to z tymi miseczkami nie musisz przesadzać. Ale tak czy siak wysokiej wilgotności nie uzyskasz.250 zł zakup pakowarki z workami - przemyśl to. Cytuj Odnośnik do komentarza https://wedlinydomowe.pl/forum/topic/10489-piel%C4%99gnacja-dojrzewaj%C4%85cego-sera/page/6/#findComment-494981 Udostępnij na innych stronach Więcej opcji udostępniania...
Rekomendowane odpowiedzi
Dołącz do dyskusji
Możesz dodać zawartość już teraz a zarejestrować się później. Jeśli posiadasz już konto, zaloguj się aby dodać zawartość za jego pomocą.