Maxell

Można. Mirkin podaje, że robiono próby nawet 80-cio dniowego peklowania. Tylko po co? Ciężko jest utrzymac stałą temperaturę i trzeba bardzo dbać o solankę. Stężenie soli także musi być wysokie. Gdzieś, chyba w technologii dla zaawansowanych jest duży artykuł na ten temat.

Najlepsza jest skórka wieprzowa. :wink:

Kolego, a kto pisze takie posty, nietrzymające się "kupy"? Założyłem jasny i czytelny temat, licząc na konkretne i rzeczowe wypowiedzi (przede wszystkim spokojne). Wniosek na przyszłość - zakładam temat, wklejam tekst i go zamykam (choć nie o to chodzi). Później tutaj posprzątam.

Drogi Kolego, wyjaśnij mi proszę to zdanie.

Zapraszam Państwa do zapisów na III Specjalistyczny Kurs Serowarstwa i Maselnictwa, który odbędzie się w SDM Łazy, w dniach od 22 do 24 lutego 2013 r. Aby kurs doszedł do skutku, musimy mieć obłożenie miejsc w granicach 22-26. Oficjalna rezerwacja wyłącznie przez stronę www.szkoladomowegomasarstwa.pl / Oferta szkoleń. Zajęcia poprowadzą Koledzy: Bagno i andrzejk. Zapraszam do zapisów. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. Kolor niebieski - wpłacona zaliczka Kolor zielony - pełna wpłata

Prawdę powidziawszy dla mnie zawsze bardzo dziwnym usprawiedliwieniem człowieka jest używanie w takich przypadkach (czy to rzeźnia, czy łowisko) słów humanitarna śmierć.

Ejże, czegos szukasz. Rytualny ubój bydła jest u nas wyjątkowo marginalny i obwarowany specjalnymi przepisami.

Własnie odpowiednie ogłuszenie świniaka zapobiega jego stresowi. Jeśli kłucie przeprowadzone jest prawidłowo, to nie ma prawa się już obudzić.

Już mogę Państwu podać termin najbliższego, IV Kursu Serowarstwa i Maselnictwa w Łazach. Kolega Bagno wyznaczył go na dni od 22.02.2013 r. do 24.02.2013 r. Zajęcia poprowadzą Koledzy: Bagno i Andrzejk. Wieczorkiem założę nowy temat tutaj i na stronie SDM.

Dlatego najpierw (i krócej) parzy sie "kopytko", a dopiero potem szyneczkę.

Tak. To jest chyba najnowsza wersja. Jak juz bedziesz go miał zainstalowanego na kompie, to wpiszesz w google torrenty i sobie lecisz.

utorrent Do tego podaje stronke z filmami i nie tylko: http://torrenty.org , http://polskie-torrenty.pl/index.php

Zepsuć, sie na pewno nie zepsuje, a spróbowac zawsze warto. Powodzenia.

Ja również dziekuje Koledze za ten wpis. Jak wspomniałem we wstępie, jest to skrypt dla studentów Akademii Rolniczej, którego starałem się nie zmieniać. Celowo podzieliłem go na rozdziały (kazdy w innym temacie) by można było w każdym z nich poprowadzić rzeczową dyskusję. Uważam, że temat jest tego wart.

WYMAGANIA JAKOŚCIOWE DOTYCZĄCE DZICZYZNY Uwagi ogólne. Dziczyzna, przeznaczona, do obrotu handlowego powinna, odpowiadać ściśle określonym wymaganiom jakościowym, zebranym w normach przedmiotowych. W kraju zadania te realizowane są w Normach Branżowych (BN-72/9241-04, BN-66/9341-02, BN-68/9241 -04, BN-66/9241 - 03, BN-68/924 i-05, BN-66/9241-03). Wymaganiami jakościowymi objęte są tusze zwierzyny skórowanej (skubanej) i nieskórowanej (nieskubanej) - mrożone i świeże oraz zasadnicze elementy rozbioru dziczyzny. Podobnie jak tusze zwierząt rzeźnych, tusze użytkowej zwierzyny łownej dzieli się na klasy jakościowe; podstawą podziału jest stopień rozwoju tkanek, a w szczególności mięśni i wielkość uszkodzeń postrzałowych. Jakość mięsa dziczyzny przeznaczonego na eksport musi odpowiadać tzw. wymaganiom eksportowym, ustanawianych doraźnie w zależności od wymagań kraju importującego. Dziczyzna gruba - łoś, jeleń, daniel, sarna, dzik - świeża i mrożona Tusza łosia, jelenia, daniela, sarny i dzika przeznaczona do obrotu handlowego nie może być skorowana. Zwierzyna musi być ubita kulą myśliwską i pozbawiona narządów jamy brzusznej i piersiowej, narządów moczo-płciowych, nerek, tchawicy oraz przełyku. Z punktu widzenia wymagań jakościowych, brak u ubitego łosia, jelenia, daniela języka, kończyn (badyli), głowy i tzw. polędwiczek wewnętrznych (m. psoas maior, psoas minor, quadratus lumborum), a u ubitej sarny języka, głowy, kończyn (cewek) i polędwiczek wewnętrznych nie dekompletuje tuszy. Również odcięcie ubitemu dzikowi gwizdu, języka, jednej kończyny (biegu) i polędwiczek wewnętrznych nie powoduje zdekompletowania tuszy. Szczegółowe wymagania jakościowe. Wymienione gatunki zwierząt łownych muszą być dopuszczone do obrotu przez urzędowego lekarza weterynarii. Wymagania jakościowe dotyczą sposobuj uformowania tuszy, stanu obróbki zewnętrznej i wewnętrznej, stanu sierści i powierzchni mięśni, wielkości uszkodzeń, zapachu, konsystencji mięśni, barwy mięsa i tłuszczu. Tusze łosi, jeleni, danieli, sarn i dzików podzielone są na trzy klasy jakościowe. Dziki zakwalifikowane do pierwszej klasy jakości, podzielone są nadto na, trzy klasy wagowe. Tusze łosi, jeleni, danieli i sarn mogą być przygotowane do obrotu handlowego:  z kończynami i głową,  bez kończyn i głowy,  bez głowy z kończynami (sarna). Uformowanie tuszy. Udźce powinny być związane razem sznurkiem lub drutem przeciągniętym pod ścięgnami Achillesa. Tusze mrożone powinny zostać zamrożone według naturat nego układu budowy anatomicznej w pozycji wiszącej za tył. ne kończyny. Między krawędziami rozciętych powłok jamy brzusznej powinien być pozostawiony odstęp szerokości około 15 cm. Obróbka zewnętrzna. W tuszy odgłowionej cięcie powinno być równe i przeprowadzone między pierwszym kręgiem szyjnym i podstawą cza.szki albo między pierwszym i drugim kręgiem szyjnym. Kończyny przednie muszą być odcięte w stawie nadgarstkowym, tylne w sta.wie skokowym. Ścięgno Achillesa pozostaje przy udźcach. Jama brzuszna powinna być rozcięta równym prostym cięciem, przebiegającym wzdłuż linii białej od końca mostka do odbytnicy. Spojenie kości łonowej musi być przecięte (przepiłowane). Skóra w dolnej powierzchni szyi powinna być rozcięta wzdłuż linii prostej częściowo lub na całej długości szyie Jeśli tusza posiada głowę, rozcięcie skóry powinno być przedłużone aż do kąta żuchwy. Rozcięcie skóry w tuszach zamrożonych zarówno w miejscu odcięcia głowy, jak i w dolnej powierzchni szyi powinno być zszyte przędzą wędliniarską w sposób całkowicie za- słaniający tkankę mięśniową. W tuszy wymienionych gatunków zwierząt muszą być wykonane podcięcia, przez pachową część skóry i tkanki łączące łopatką z klatką piersiową. Cięcia te wykonuje myśliwy w celu uzyskania szybszego efektu wystudzenia tuszy, a potem zamrożenia. Łopatki powinny być podcięte cięciem - w tuszy jelenia długości i głębokości ok. 25 cm, w tuszy sarny - ok. 15 cm, w tuszy daniela - ok. 20 cm, w tuszy łosia - ok. 30 cm i w tuszy dzika - około 20 cm. Mostek nie powinien być przecięty, choć w tuszy drugiej i trzeciej klasy ja, kości przecięcie mostka jest dopuszczalne. Obróbka wewnętrzna. Tusze zwierzyny grubej powinny być pozbawione narządów jamy brzusznej i piersiowej, narządów moczo-płciowych, nerek, tchawicy i przepłyku. Przy tuszy powinien pozostać filar, części mięśniowej przepony, część ścięgnistą przepony wycina się. Rany postrzałowe powinny zostać oczyszczone z zanieczyszczeń i luźnych strzępów tkanek. Stan sierści i szczeciny. Do obrotu dopuszczona, jest dziczyzna gruba o barwie sierści i szczeciny we wszystkich odcieniach (również daniele albinotyczne). Sierść i szczecina przy próbiie lekkiego pociągania, nie powinna wychodzić z cebulkami, (w okresie linienia, sierść wychodzi bez cebulek). Okrywa, włosowa powinna, być wyczesana, czysta bez śladów zanieczyszczeń ziemią, krwią i częściami roślin. Powierzchnia mięśni. Odsłonięte powierzchnie mięśni powinny mieć powierzchnię suchą lub lekko wilgotną, czystą, bez zanieczyszczeń, a w szczególności zanieczyszczeń treścią przewodu pokarmowego, częściami roślin i innymi ciałami obcymi. Ka powierzchni jam brzusznej i piersiowej nie mogą znajdować się większe skupiska, skrzepów krwi. Powierzchnia mięśni nie powinna być oślizgła, posiadać nalotów pleśni, skupisk jaj owadów i larw. Wielkość uszkodzeń. a) Sierść nie powinna wykazywać w zar sadzie ubytków i uszkodzeń, b) Części tuszy; tusza, pierwszej jakości nie może mieć uszkodzeń postrzałowych, zarówno udźców i combra (szynek i schabu - dzik). Tusza klasy drugiej nie powinna, mieć uszkodzeń postrzałowych udźców i szynek (dzik). Zapach. Dziczyzna powinna, charakteryzować się zapachem swoistym, typowym dla danego gatunku zwierzyny, bez oznak rozpoczynającego się gnicia i zaparzenia (rozpadu autolitycznego). Tusze wykazujące obcy zapach (moczowy, płciowy, tranowy itd.) nie mogą zostać dopuszczone do obrotu. Konsystencja mięśni. Tusza, świeża - mięśnie jędrne i elastyczne. Tusza mrożona - tusza twarda, typowa dla mięsa mrożonego, przy opukiwaniu wydająca charakterystyczny dźwięk. Barwa mięsa. Mięśnie powinny mieć barwę od czerwonej do ciemno-brunatnoczerwonej o charakterystycznym połysku na przakroju. Dziczyzna tusz trzeciej klasy jakości może mieć na przekroju wygląd matowy. Barwa tłuszczu. Tłuszcz powinien mieć barwę od białej do biało-żółtej (tłuszcz z dzika o odcieniu kremowym i jasno-różowym). Zielonkawe zabarwienie lub zażółcenie tłuszczu z występującą jednocześnie szarą barwą tkanki mięśniowej i tkanki łącznej wska, zują gnicie i są niedopuszczalne. Znakowanie. Tusze dziczyzny grubej powinny być zaopatrzone w oznakowanie urzędowego lekarza, weterynarii, określające przydatność mięsa do spożycia, w oparciu o przeprowadzone badanie zgodnie z obowiązującymi przepisami. Etykietę firmową przytwierdza się w okolicy wyrostka mieczykowatego przy rozcięciu jamy brzusznej. Etykiety użyte do oznakowania dziczyzny (w obrocie krajowym) powinny posiadać następujące napisy: pierwsza strona. - znak firmowy, nazwa producenta, oznaczenie wg normy, waga netto sztuki; druga strona, - pieczątka urzędowego lekarza wet., data przeprowadzonego badania przez lekarza, wet. Na etykietach użytych do oznakowania dziczyzny skierowanej na eksport powinna być wyszczególniona,nazwa kraju eksportującego i numer kolejny sztuki wg ewidencji prowadzonej przez producenta. Przechowywanie. Dziczyzna, świeża. Tusze grubej zwierzyny należy przechowywać w pomieszczeniach chłodniczych i przewiewnych w pozycji wiszącej z zachowaniem odstępów wykluczających stykanie się poszczególnych tusz. Dziczyzna, mrożona - dziczyznę grubą zamraża się i przechowuje zgodnie z przepisami odpowiednich norm i układa warstwami na drewnianych kratownicach. Dziczyzna drobna - nie skórowana - świeża i mrożona Normą przedmiotową objęte są ubite zające szara.ki nie- patroszone, w skórze, świeże i mrożone. Wymagania normy stosuje się przy ocenie tuszek uzna.nych przez urzędowego lekarza, weterynarii za zdatne do spożycia. Szczegółowe wymagania, jakościowe. Dla. tuszy zająca szaraka, są ustalone dwie kla.sy ja, kości. Uformowanie tuszy. Uformowanie wykonane według naturalnego układu anatomicznego. Tylne kończyny splecione z sobą przez przewleczenie jednej z kończyn przez otwór wykonany pod ścięgnem Achillesa, drugiej kończyny. Obie kończyny można, również związa.ć razem. Tusza, zająca powinna zostać zamrożona w pozycji wiszącej za tylne kończyny według układu anatomicznego. Obróbka zewnętrzna. Oczy (trzeszcze) przykryte uszami (słuchami); głowa owinięta papierem pergaminowym (lub sulfitowym), umocowanym sznurkiem na szyi. Mocz wyciśnięty z pęcherza, (tę czynność powinien wykonać myśliwy niezwłocznie po ubiciu zająca). Czystość zewnętrzna. Turzyca sucha, wyczesana, bez zanieczyszczeń ziemią i krwią. Rany postrzałowe oczyszczone. Zanieczyszczenia głowy krwią, szczególnie w okolicy otworów nosowych są dopuszczalne. Rany postrzałowe brzucha nie mogą być zanieczyszczone zawartością przewodu pokarmowego. Turzyca. Do obrotu dopuszczone są zające szaraki posiadające turzycę we wszystkich odcieniach. Przy próbie lekkiego pociągania turzyca, nie powinna wychodzić wraz z cebulkami włosowymi. Turzyca nie może mieć uszkodzeń, w postaci rozległych i gęsto położonych obok siebie łysin. Uszkodzenia części ciała. Znaczne uszkodzenia postrzałowe udźców, combra, łopatek i brzucha dyskwalifikują tuszkę. Nieznaczne uszkodzenia części tuszki dopuszczalne} dopuszczalna do obrotu może być również tuszka, wykazująca, złamane kości podudzia. Zapach. Zapach typowy dla tego gatunku zwierzęcia. Zapach obcy różnego pochodzenia, w tym zapach gnicia i zaparzenia dyskwalifikują tuszkę. Konsystencja. Tuszka świeża - konsystencja mięśni jędrna i elastyczna. Tuszka mrożona - przy opukiwaniu charakterystyczny dźwięk, twarda. niedopuszczalne szeleszczenie. Oczy. Oczy powinny wypełniać całkowicie oczodoły; rogówka wklęsła, dopuszczalne uszkodzenie i zmatowienie. Znakowanie. Każda tuszka powinna być zaopatrzona w okrągłą etykietkę przytwierdzoną do sznurka, którym obwiązany jest papier na szyi. Etykietka (patrz dziczyzna, gruba). Przechowywanie. Zające świeże. Tuszki zajęcy świeżych przechowuje się na wisząco w odstępach które uniemożliwiają stykanie się poszczególnych sztuk. Pomieszczenia chłodzone, przewiewne i suche (temp. powietrza. 0÷4°, wilgotność względna powietrza około 85%) . Tuszki mrożone. Zające mrożone zamraża się zgodnie z przepisami normy. Tuszki układa się warstwami na drewnianej kratownicy. Tuszki zajęcze - skórowane i patroszone - świeże i mrożone. Wymaganiami jakościowymi objęte są tuszki zajęcze skorowane i patroszone, świeże i mrożone. Do składowania, lub obrotu tuszki przygotowuje się z gową i ośrodkiem (narządami wewnętrznymi), z głową i bez ośrodka., bez głowy i ośrodka oraz bez głowy z ośrodkiem, i uznane przez urzędowego lekarza weterynarii za. zdatne do spożycia. Tuszki zajęcze dzieli się na. dwie klasy jakością Umieśnienie. Tuszka klasy pierwszej charakteryzuje się dobrze rozwiniętym umięśnieniem; kości miednicy i wyrostki ościste kręgów pokryte wykształconymi mięśniami i mało wystające o Udźce o zaokrąglonym kształcie, W tuszce drugiej klasy jakości wyrostki ościste kręgosłupa. oraz guzy kości miednicy wystające, mięśnie miernie rozwinięte. Uszkodzenia postrzałowe. Udźce i comber nie mogą mieć uszkodzeń postrzałowych o średnicy powyżej 5 mm i skupisk postrzałowych na pozostałych częściach ciała. Rany postrzałowe nie powinny byó zabrudzone turzycą, treścią przewodu pokarmowego i innymi zanieczyszczeniami. Uformowanie tuszki. Tuszka uformowana w pozycji wyprostowanej, dolne końce łopatek włożone w podcięcia, mięśni na mostku i unieruchomione. Dolne części udźców podcięte w stawie kolanowym i podgięte do wewnątrz przylegają do siebie. Obróbka zewnętrzna. Cięcie powłok jamy brzusznej przebiega wzdłuż linii białej od wyrostka mieczykowatego do odbytu. Cięcie o brzegach nie poszarpanych, mostek nie przecięty, Spojenie kości łonowej przecięte, głowa odcięta między podstawą czaszki i pierwszym kręgiem szyjnym. Jeśli głowa, pozostaje przy tuszce - gałki oczne usuwa się, Przednie kończyny odcięte w stawie nadgarstkowym, tylne - w stawie skokowym. Ścięgna Achillesa i ogon pozostają przy tuszce, nie usuwa, się również tłuszczu wewnętrznego, Opisany sposób obróbki dotyczy tuszek klasy pierwszej. Tuszki klasy drugiej mogą mieć przecięty mostek, mięśnie położone na klatce piersiowej, ścięte, szyja i mięśnie brzucha, odcięte oraz zacięcia mięśni udźców. Tuszki obu klas nie mogą być zanieczyszczone turzycą i ciałami obcymi. Obróbka wewnętrzna. Usunięty przewód pokarmowy, nerki wraz z tłuszczem wewnętrznym, tchawica, przełyk i narządy moczopłciowe. Przepona przecięta. Polędwiczki bez uszkodzeń, pozostają przy tuszce. Jama brzuszna i jama, piersiowa oczyszczone ze skupisk skrzepów krwi (w klasie drugiej dopuszczalne nieznaczne skupiska skrzepów krwi). Wewnętrzne powierzchnie ścian jamy piersiowej i jamy brzusznej bez zanieczyszczeń treścią przewodu pokarmowego. Barwa dziczyzny. świeża dziczyzna zajęcza ma intensywną barwę od różowej do ciemnoczerwonej, z lekkim odcieniem fioletowym. Mięso mrożone posiada zabarwienie ciemno- różowe do ciemnoczerwonego. Mięśnie brzucha, mogą wykazywać nieznaczne ściemnienie, lecz bez śladów zazielenienia, (tuszki klasy drugiej mogą wykazywać nieznaczne zazielenienie tych mięśni. Barwa tłuszczu. Tłuszcz barwy od białej do jasnokremo- wej ze słabym odcieniem różowym. Żółta, barwa tłuszczu może wskazywać na, wpływ karmy. Konsystencja dziczyzny ( w stanie świeżym). Dziczyzna powinna, być jędrna, i elastyczna. Tusza, w której nastąpił zanik jędrności i elastyczności (ciastowa, ta, konsystencja, ora, z oślizgłość) podlega dyskwalifikacji. W stanie mrożonym. Tuszka, twarda przy opukiwaniu wydaje charakterystyczny dźwięk. Zapach. Tuszka zajęcza powinna, odzna, czać się swoistym, charakterystycznym dla dziczyzny za jąca, zapachem.Woń wskazująca na zaparzenie i gnicie oraz woń obca, dyskwalifikują tuszkę do spożycia. Dzikie ptactwo - kuropatwa, bażant, kaczka krzyżówka, kaczka cyranka - nie skubane, nie patroszone - świeże i mrożone Wymagania jakościowe obejmują ubita kuropatwy, bażanty, kaczki krzyżówki i kaczki cyranki - świeże i mrożone, nie patroszone i nie pozbawione pierza (w pierzu). Do obrotu handlowego kieruje się wyłącznie dzikie ptactwo, dopuszczone do spożycia przez urzędowego lekarza wet. Norma ustala dla poszczególnych gatunków dzikiego ptactwa klasy jakości. Dla kuropatw wprowadza się dodatkowy podział na, młódki i starki. W obrębie każdej grupy wiekowej wyróżnia się nadto dwie wagowe klasy jakości. Tuszki pozostałych gatunków dzikiego ptactwa dzielą się jedynie na klasy jakościowe. Szczegółowe wymagania, jakościowe Uformowanie świeżych tuszek. Tuszki uformowane o zachowanym wrzecionowatym kształcie tułowia; skrzydła ściśle przylegają do tułowia. Głowa, owinięta papierem pergaminowym związanym na szyjce sznurkiem; szyja i głowa skręcona, w pozycji leżącej ku tułowiu wzdłuż krawędzi lewego skrzydła, kończyny (cieki) wyciągnięte wzdłuż sterówek. Uformowanie tuszek mrożonych. Tuszki mrożone uformowane według podanego wyżej schematu. Stan upierzenia.Upierzenie suche, czyste, bez zanieczyszczeń krwią i treścią przewodu pokarmowego, ziemią oraz ciałami obcymi. Pióra przylegają ściśle do siebie zgodnie z naturalnym układem i nie wychodzą przy lekkim pociąganiu. W okolicy rany postrzałowej może znajdować się nieco krwi. Stan skóry. Skóra sucha, czysta, nie zabrudzona krwią i innymi ciałami. W okolicy rany postrzałowej może znajdować się nieznaczna ilość farby. Uszkodzenia. Ptaki dopuszczone do obrotu posiadają pełne upierzenie bez wyraźnych łysin. Poszczególne części ciała bez wyraźnych uszkodzeń postrzałowych. W zależności od klasy norma dopuszcza, 3÷4 nieznacznych uszkodzeń postrzałowych tułowia. Rany postrzałowe nie mogą być zanieczyszczo ne treścią przewodu pokarmowego (uszkodzenie jelit). Barwa. (upierzenie, kończyny, dziób, skóra)- patrz str. 12-14. Zapach. Poszczególne gatunki dzikiego ptactwa powinny odznaczać się swoistym i charakterystycznym dla, tego gatunku zapachem. Zapach gnilny, za, parzenia, ora, z jakikolwiek inny obcy zapach (rybny, błotny itd.) dyskwalifikują tuszkę. Konsystencja. Tusza świeża - konsystencja, tuszki, a szczególnie mięśni, jędrna i elastyczna. Tuszka, mrożona. - typowa dla. zamrożonego mięsa, twarda. Znakowanie. Wymienione gatunki dzikiego ptactwa, powinny być za.opa.trzone w okrągłą etykietę, przymocowaną do papieru, którym owinięta, jest główka. Treść etykiety: patrz dziczyzna, gruba. Przechowywanie. Ptactwo świeże - ubite ptaki należy pize- chowywać w pozycji wiszącej za głowę w odstępach uniemożliwiających styka, nie się poszczególnych sztuk.Pomieszczenia powinny być chłodzone, przewiewne i suche, o temperar turze powietrza 0÷4oC, i wlgotności względnej powietrza ok. 85%. Ptactwo mrożone - ptaki zamraża, się zgodnie z odpowiednią normą i przechowuje w' skrzynkach drewnianych. Tuszki dzikiego ptactwa - kuropatwa, bażant, kaczka. - skubana i patroszona - świeże i mrożone Wymaganiami jakościowymi normy przedmiotowej objęte są tuszki kuropa.tw, bażantów i kaczek skubane i patroszone bez głowy i kończyn (cieków, wioseł) z podrobami lub bez podrobów, świeże i mrożone, uznane przez urzędowego lekarza, weterynarii za zdatne do spożycia. Dla tuszek bażantów i kaczek ustalone są dwie klasy jakości. Dla tuszek kuropatw dwie grupy wiekowe: starki i młódki. Umięśnienie. Umięśnienie tuszek pierwszej klasy jakości bardzo dobre, kości miednicy, kręgosłupa i grzebienia mostka niewidoczne. Część piersiowa tuszki powinna, odznar czać się zaokrąglonym kształtem. Umięśnienie tuszek drugiej klasy jakości może być gorszef dopuszczalne wystające kości miednicy, kręgosłupa, i grzebienia, mostka. Uszkodzenia postrzałowe. Do uszkodzeń postrzałowych należą rany postrzałowe oraz krwawe podbiegnięcia podskórne. W tuszkach klasy pierwszej niedopuszczalne uszkodzenia, postrzałowe o średnicy powyżej 3-5 mm. Tuszki kla.sy drugiej nie mogą posiadać skupisk uszkodzeń postrzałowych o średnicy powyżej 3-5 mnu Krwawe podbiegnięcia, podskórne mogą mieć średnicę od 1-2 cm i nie powinny przekraczać wielkości wynoszącej do 20% całej powierzchni tuszki; w klasie drugiej jakości - do 50% całej powierzchni tuszki. Uformowanie. Skrzydła ptaków luźno ułożone, zwarte w stawie łokciowym, stawy łokciowe przylegają do boków tuszki., Uda podciągnięte jak na-jbardziej w kierunku barku przylega, ją do tuszki. W tej pozycji staw kolanowy zasłania dolną część luźno uformowanych skrzydeł. Dolna, część udek w okolicy stawu skokowego powinna, przylegać do kupra, spięta, białą gumkąo Szyja wraz ze skórą przylega, do prawego boku tuszki, koniec szyi umieszczony pod prawym skrzydłem. Roz- cięcie skóry z boku szyi powstałe po wyjęciu wola - zakryte. Obróbka zewnętrzna. Tuszki ptactwa, pozbawione pierza i wystających pałek. Nieznaczna ilość może być pozostawiona na grzbiecie, szyi, bokach i skrzydłach, lecz nie mogą wystawać ze skóry. Głowa odcięta między pierwszym i drugim kręgiem szyjnym, Kończyny bażantów i ka, czek od.cięte w stawie skokowym. Kończyny kuropatw odcina, się w połowie długości skoku.Wolny odcinek szyi kaczek krzyżówek i bażantów owinięty papierem pergaminowym. Cięcie pc patroszeniu o przebiegu poprzecznym od kupra, w kierunku lewej pa.chwinyj mięśnie "brzucha, w okolicy odbytu obcięte, Obróbka wewnętrzna. Z tuszki usunięta, tchawica, przełyk, serce, płuca, wątroba, narządy rozrodcze, przewód pokarmowy wraz z odbytem. Otrzewna bez uszkodzeń. Tłuszcz sadeł kowy pozostaje % jamie brzusznej. Narządy (serce, wątroba, oczyszczony żołądek, szyja, bez skóry) owinięte w pergamin lub folię polietylenową włożone do jamy ciała. Jama, brzuszna i piersiowa oczyszczone ze skupisk skrzepów krwi} pewna ilość skrzepów może pozosta.ć w jamie piersiowej. Jama, brzuszna, nie zanieczyszczona, treścią przewodu pokarmowego. Barwa dziczyzny. Zabarwienie dziczyzny typowe dla, danego ga.tunku ptaka, i części anatomicznej tuszki.Szarozielona barwa mięsa, niedopuszczalna. Barwa skóry. Skóra, tuszek ptactwa dzikiego powinna wykazywać zabarwienie od białożółtej do sinawej. W okolicy ran postrzałowych dopuszczalne ściemnienie skóry (podskórne krwawe wylewy). W okolicy odbytu skóry kuropatw i kaczek dopuszczalne nieznaczne zciemnienie skóry; zazielenienie skóry niedopuszczalne. Barwa tłuszczu. Tłuszcz o zabarwieniu białym do jasno- kremowego z nieznacznym odcieniem różowym. Konsystencja - tuszki świeże, dziczyzna, jędrna i elastyczna. W drugiej klasie jakości mięsnej mogą wykazywać mniejszą jędrność i elastyczność, w tuszy kuropatwy - nie- znaczną oślizgłość skóry w okolicy odbytu. Tuszki mrożone - twarde, wydające charakterystyczny dźwięk przy opukiwaniu. Zapach. Tuszki wymienionych gatunków ptactwa dzikiego powinny charakteryzować się swoistym zapachem, bez oznak zaparzenia i psucia. Zapach obcy niedopuszczalny. Wymagania jakościowe dotyczące tusz zwierzyny grubej i zasadniczych części rozbioru (zwierzyna gruba i zwierzyna drobna) Wymaganiami jakościowymi (BN-71/9241-10) jest objęte mięso:  z dzika w tuszach i półtuszach,  z jelenia w tuszach,  z sarny w tuszach,  elementy z dziczyzny (wyszczególnione w Tabela 9). Mięso z dziczyzny objęte normą jakościową musi być uznane przez urzędowego lekarza weterynarii za zdatne do spożycia. Dziczyznę ubitego dzika stanowi oskórowana tusza pozbawioną narządów jamy brzusznej i jamy piersiowej, narządów moczopłciowych, nerek wraz z przynależnym tłuszczem, przełyku, tchawicy, ogona kończyn (biegów) przednich odciętych w stawie nadgarstkowym i biegów tylnych odciętych w stawie skokowym (kość piętowa wraz z ścięgnem Achillesa pozostają przy tuszy). Do tuszy należy również głowa, sadło, polędwiczki wewnętrzne, (sadło i polędwiczki mogą być usunięte). Półtuszę z dzika tworzy połowa tuszy bez głowy, kończyn i ogona, z sadłem (lub bez), z polędwicą wewnętrzną (lub bez). Dziczyznę ubitego jelenia lub sarny tworzy tusza oskórowana, z jelenia i z sarny, pozbawiona narządów jamy brzusznej i jamy piersiowej, narządów moczopłciowych, nerek z otaczającym je tłuszczem. Przełyk, tchawica, głowa, ogon - usunięte kończyny (badyle, cewki) przednie odcięte w stawie nadgarstkowym, tylne kończyny odcięte w stawie skokowym. Przy stawie skokowym pozostaje kość piętowa łącznie z ścięgnem Achillesa. Polędwice wewnętrzne przy tuszy lub odcięte. Tusze dzika., jelenia i sarny oraz półtusze dzika dzielą się na dwie klasy jakości. Obróbka tusz i półtusz dzików. Jama, brzuszna, i mostek rozcięte prostym cięciem przeprowadzonym wzdłuż linii białej. Z tuszy i półtuszy usunięta przepona z pozostawieniem filaru. Spojenie kości łonowej należy przeciąć. Rozcięcie półtusz wykonuje się wzdłuż linii środkowej przez kości kręgosłupa, ; kana.ł rdzenia, kręgowego w obu półtuszach powinien zostać otwarty. Przy obróbce nie może dojść do zmiażdżenia, i postrzępienia kręgów. Wyrostki ościste pozosta, ją w półtuszy lewej albo prawej w ilościąch mniej więcej równyeh, aby mięśnie karku i mięśnie grzbietu nie zostały uszkodzone i postrzępione. Odpryski kości, części uszkodzonej tkańki mięśniowej, fragmenty pozostałych narządów płciowych, nerki, rdzeń kręgowy, uszy, gałki oczne, tchawica, przełyk, pozostałe na, - rządy wewnętrzne, ogon, na, leży usunąć. Głowę odcina się w stawie potylicznym i dalej wzdłuż linii prostej. Obróbka tuszy jelenia i sarny. Rozcięcie jamy brzusznej i mostka przebiega wzdłuż linii prostej przez środek. Część mięśniowa przepony pozostaje przy tuszy lub może być wyciętae Spojenie łonowe ijeśli nie rozcięte) - przecina się. Tusza nie może zawierać pozostałości narządów wewnętrznych, narządów płciowych, nerek, tchawicy, przełyku, tłuszczu wewnętrznego9 Głowa odcięta w stawie potylicznym, badyle przednie w stawie nadgarstkowym, tylne w stawie skokowym. Ścięgna Achillesa pozostają przy tuszy. Szczegółowe wymagania jakościowe. Surowiec mięsny przeznaczony do produkcji powinien w zasadzie pochodzić ze świeżych, tj. nie mrożonych tusz. W okresie odstrzałów jesienno-zimowych do produkcji może być wykorzystany surowiec półrozmrożony (temp -2 do -8°) oraz surowiec mrożony w skórze, który był składowany nie dłużej niż 6 miesięcy w temp. nie wyższej niż -8°. Bo produkcji nie może być dopuszczone mięso dzików odyńców, o wyra.źnym zapachu moczopłciowym (okres rui). Czystość. Mięso dostarczone w tusza.chj półtuszach i w e- lementach rozbioru powinno być czyste. bez śladów zanieczyszczenia Rany postrzałowe powinny być oczyszczone ze strzępów mięsa, kości i innych zanieczyszczeń. Z rany należy usunąć kulę i ew. jej odpryski. Dziczyzna za, jąca. może zawierać śrut myśliwski, niewidoczny podczas obróbki. Skupiska, ran postrzałowych należy dokładnie oczyścić. Dziczyzna oślizgła z nalotem pleśni nie może być dopuszczona do produkcji. Wykrwawienie. Dziczyzna jest zazwyczaj gorzej wykrwawiona ale obecność krwi i skrzepów krwi widocznych na przekroju poprzecznym mięśni nie dyskwalifikuje jej. Przekrwienia. Obecność powierzchniowych przekrwień w okolicy ran postrzałowych oraz przekrwień, których źródłem jest wyciek krwi, spowodowany odbiciami i uciskiem tusz podczas transportu, nie dyskwalifikuje dziczyzny.Hozległe powierzchniowe skupiska, skrzepów krwi należy usunąć, a strzępy zakrwawionych mięśni odciąć. Konsystencja. W zależności od stopnia wychłodzenia, tuszy (półtuszy, części zasadniczej), konsystencja. dziczyzny schłodzonej, półschłodzonej i chłodzonej powinna odznaczać się jędrnością i elastycznością. Tłuszcz jędrny, miękki i pod wpływem ucisku odkształcający się (dzik) i łamli wy (jeleń, sarna). Mięśnie tusz mrożonych i półrozmrożo - nych twarde, wydające metaliczny dźwięk przy opukiwaniu; tłuszcz łamliwy, kruchy. Mięśnie tusz rozmrożonych powiną ny być miękkie i poddające się pod uciskiem; podobnymi cechami powinien odznaczać się tłuszcz. Zapach. Zapach dziczyzny charakterystyczny dla poszczegót nych gatunków zwierzyny, bez woni zaparzenia, i rozkładu gnilnego. Tusze o wyraźnym zapachu płciowym, moczowym i innym podlegają dyskwalifikacji. Barwa dziczyzny. W zależności od temperatury, w której dziczyzna jest przechowywana, barwa, mięśni zmienia, się od różowej, porzez ciemnoczerwoną i wiśniobruna.tną do czerwonej, brunatnoczerwonej z odcieniem szarym. Tłuszcz w zależności od może być biały, biały z odcieniem kremowym lub jasnoróżowym, kremowy z odcieniem szarym lub jasnoszarym. Tusze i półtusze dzików. W zależności od ciężaru i od stopnia, umięśnienia wyróżnia, się dwie klasy jakości tusz i półtusz dzików. Tusza pierwszej jakości odznacza, się u- mięśnieniem rozwiniętym bardzo dobrze; granice poszczególnych partii tułowia są wyrównane. Tusze klasy drugiej mają mięśnie gorzej rozwinięte, ale w stopniu nie dyskwalifilcującym mięsa do spożycia. Tłuszcz podskórny w tuszy pierwszej klasy posiada, jędrną konsystencję. Uszkodzenia postrzałowe. Tusza i półtusza pierwszej klasy nie może mieć uszkodzeń postrzałowych szynek i schabu, w tuszach klasy drugiej dopuszczalne jest uszkodzenie jednego schabu i jednej z szynek; w półtuszach - schabu lub szynki. Uszkodzenia przy obróbce. Uszkodzenia, powstałe podczas obróbki' wpływają również na, zakwalifikowanie tuszy do jednej z klas jakości, W klasie pierwszej poszczególne cięcia powinny być równe; mięśnie szynek i schabu nie mogą posiadać głębokich na.cięć ora, z ubytków. Tusza kla, sy drugiej może mieć cięcia, nierówne i poszarpane; dopuszczalne są również złamania, kości kończyn i kręgów. Przekrwienia i skrzepy. Ilość oraz rozległość przekrwień na, powierzchni szynek i schabie wpływa, na zakwalifikowanie tuszy do danej klasy jakości. Powierzchnię przekrwień oznacza się prostym sposobem przez porównanie ich z powierzchnią dłoni. Dla pierwszej klasy jakości powierzchnia przekrwień nie może przekraczać powierzchni „4 dłoni”, dla drugiej klasy jakości – „6 dłoni”. Na pozostałych częściach tuszy przekrwienia nie mogą przekraczać 25% powierzchni (pierwsza klasa, ) i 40% powierzchni (druga, klasa), W tuszy pierwszej klasy nie powinny znajdowa, ć się powierz-. chniowe skupiska krwi i- odpryski kości. Dla tuszy drugiej klasy jakości dopuszcza, się większą tolerancję w tym zakresie. Tusza jelenia, i sarny Podstawą do zakwalifikowania, tuszy jelenia, i sarny do klasy jakości jest ciężar ora, z stopień rozwinięcia, umięśnienia. Tusze pierwszej kla.sy powinny mieć mięśnie dobrze rozwinięte. Do klasy drugiej zalicza się tusze chude, w stopniu nie dyskwalifikującym dziczyzny do spożycia. Uszkodzenia postrzałowe. Pierwsza klasa jakości – bez uszkodzeń postrzałowych, udźców i combra, druga, klasa - dopuszczalne uszkodzenie combra, i jednego z udźców. Uszkodzenia przy obróbce. Linie cięć tkanek w tuszy pierwszej klasy jakości powinny być równe; głębokie uszkodzenia mięśni udźców i combra w postaci nacięć są niedopuszczalne. Tusza drugiej klasy jakości może wykazywać cięć nierównych oraz głębokie nacięć mięśni udźców. W tuszach dopuszczaIne złamania kości goleni, łopatek i kręgów. W tuszach obu klas niedopuszczalne ubytki mięśni w postaci wycięć. Przekrwienia i skrzepy krwi. Powierzchnia przekrwień na udźca.ch i combrze nie może przekraczać w tuszy sarny wielkości „3 dłoni” (1 klasa), „5 dłoni” (2 klasa) w tuszy jelenia – „5 dłoni” (1 klasa), „7 dłoni” (2 klasa). Na pozostałych częściach tuszy przekrwienia nie mogą przekraczać 25% powierzchni (1 klasa, jakości) i 40% powierzchni (2 klasa jakości). W tuszach pierwszej klasy nie mogą znajdować się powierzchniowe skupiska, skrzepów krwi i odprysków kości, w drugiej klasie dopuszczalne są skupiska skrzepów krwi, jednak nie większe niż powierzchnia „2 dłoni”. Części zasadnicze (elementy z dziczyzny) Comber z zająca (grzbietowo-lędźwiowa część tuszki). Comber wycina się z tuszki według linii cięć:  od strony dogłowowej - między 3 i 4 kręgiem piersiowym, dopuszczalne jest również odcięcie między 4 i 5, 5 i 6 lub 6 i 7 kręgiem piersiowym,  od strony doogonowej - między 5 i 6 kręgiem lędźwiowym,  od strony brzusznej - po obu stronach tuszki wzdłuż linii prostej, przedłużającej lędźwiową szerokość combra. Mięśnie brzucha, zostają odcięte w odległości do 1 cm od dolnej krawędzi mięśnia, najdłuższego grzbietu. Polędwiczki wewnętrzne pozostają w anatomicznym połączeniu z combrem. Comber zawiera: 7-10 kręgów pierwszych wraz z górnymi odcinkami żeber i 5 kręgów lędźwiowych. Comber z sarny (grzbietowo-lędźwiowa część tuszy). Comber wycina, się z tuszy wg następujących linii cięć:  od strony dogłowowej - między 2 i 3 kręgiem lędźwiowym: dopuszczalne jest również odcięcie combra między 3 i 4, 4 i 5 lub 5 i 6 kręgiem lędźwiowym,  od strony doogonowej - między ostatnim kręgiem lędźwiowym i 1 kręgiem kości krzyżowej,  od strony brzusznej - po obu stronach tuszy wzdłuż linii prostej, przedłużającej lędźwiową szerokość combra. Mięśnie brzucha odcina się w odległości do 1-5 cm od dolnej krawędzi mięśnia, najdłuższego grzbietu, Polędwiczki wewnętrzne pozostają w anatomicznej ciągłości z combrem, Comber zawiera: 8-11 kręgów lędźwiowych wraz z górnymi odcinkami żeber, 6 kręgów lędźwiowych. Comber z jelenia (grzbietowo-lędźwiowa. część tuszy). Comber wycina, się z tuszy wg podanych niżej linii cięć:  od strony dogłowowej - między 4 i 5 kręgiem piersiowym; comber można, odciąć również między 5 i 6 lub 6 i 7 kręgiem piersiowym,  od strony doogonowej - między ostatnim kręgiem lędźwiowym i pierwszym kręgiem kości krzyżowej,  od strony brzusznej - po obu stronach tuszy wzdłuż linii prostej, przedłużającej lędźwiową szerokość combra. Mięśnie brzucha odcina się w odległości do 2 cm od dolnej krawędzi mięśnia, najdłuższego grzbietu. Polędwiczki wewnętrzne pozostają w anatomicznym połączeniu z combrem. Comber składa się z 7-8 kręgów piersiowych wraz z górnymi odcinkami żeber oraz 6 kręgów lędźwiowych. Udziec z zająca, sarny i jelenia oraz szynka z dzika. Element odcina się od tuszy według następujących linii cięć:  od strony dogłowowej - udziec z zająca i szynka z dzika - między przedostatnim i ostatnim kręgiem lędźwiowym,  udziec z sarny i jelenia, oddziela, się między osta.tnim kręgiem lędźwiowym, i pierwszym kręgiem kości krzyżowej,  od strony grzbietowej - w środkowej linii podziału kości krzyżowej,  od strony brzusznej - w stawie skokowym, z tym że ścięgno Achillesa pozostaje przy udźcu i szynce. Mięśnie brzucha odcina się od udźca i szynki wzdłuż przebiegu omięsnej mięśnia, czterogłowego uda. Udziec jelenia i sarny zawiera, następujące kości: kości miednicy, kość udową, kości podudzia, i przepołowione kręgi kości krzyżowej. Udźce zająca. i szynka z dzika, zawierają następujące kości: kości miednicy, kość udową, kości goleni, przepołowione kręgi kości krzyżowej i przepołowiony 6 krąg lędźwiowy. Łopatka, z dzika, jelenia, sarny i zająca. Łopatkę tworzy górna, część kończyny przedniej od stawu nadgarstkowego. Łopatkę oddziela się od tuszy (wzgl. półtuszy) cięciem półkolistym przeprowadzonym przez mięśnie, które łączą łopatkę z żebrową częścią tuszy lub półtuszy. Chrząstka łopatkowa pozostaje w anatomicznej ciągłości z kością łopatkową. Od dołu łopatkę odcina się w stawie nadgarstkowym. Łopatka zawiera, kość łopatkową wraz z chrząstką, kość ramienną i kości przedramienia. Przodek z jelenia, sarny i zająca. Przodek składa się z szyi wraz z piersiową częścią karku, żebrowej części tuszy z mięśniami brzucha w dwóch połówkach. Szyję z piersiową częścią karku oddziela się od tuszy według linii cięć:  od strony dogłowowej - między pierwszym kręgiem szyi i podstawą czaszki, tj. po linii odcięcia, -głowy,  od strony doogonowej - w linii odcięcia, combra,  od strony brzusznej - w liniach przedłużających odcięcie combra. Szyja z piersiową częścią karku zawiera 7 kręgów szyjnych oraz 3 kręgi piersiowe (zając), 2 kręgi piersiowe (sarna), 4 kręgi piersiowe (jeleń). Połowę żebrowej części tuszy z mięśniami brzucha odcina się od tuszy wg na.stępujących linii cięć:  od strony grzbietowej - linii odcięcia combra i karku,  od strony doogonowej - linii odcięcia udźca,  od strony brzusznej - środkowej linii rozcięcia jamy brzusznej. Żebrowa (żeberkowa) część tuszy zawiera środkową i dolną część żeber i kości mostka. Schab z dzika (piersiowo-lędźwiowa część półtuszy dzika). Schab wycina się z półtuszy wg następujących linii cięć.  od strony dogłowowej - między 4 i 5 kręgiem piersiowym, od strony grzbietowej - wzdłuż linii podziału obu półtusz,  od strony doogonowej - między przedostatnim i osta, tnim kręgiem lędźwiowym,  od strony brzusznej - wzdłuż linii prostej w odległości do 3 cm od dolnej granicy przyczepu mięśnia najdłuższego grzbietu do żeber. Ze schabu zdejmuje się słoninę; można pozostawić warstwę o grubości do 5 mm. Schab składa się z 9 kręgów piersiowych wraz z górnymi odcinkami żeber i 5 kręgów lędźwiowych. Karkówka z dzika z podgardlem. Karkówkę stanowi szyjna i przednio-grzbietowa część odcinka piersiowego półtuszy dzika. Karkowkę wraz z podgardlem oddziela się od półtuszy zgodnie z liniami cięć:  od strony dogłowowej - między podstawą czaszki i 1 kręgiem szyjnym, tj, po linii odcięcia, głowy,  od strony doogonowej - między 4 i 5 kręgiem piersiowym,  od strony grzbietowej i brzusznej - po linii podziału tuszy na. dwie półtusze, Karkówka składa się z 7 kręgów szyjnych i 4 kręgów piersiowych z górnymi odcinkami żeber. Boczek z żeberkami z dzika. Element ten tworzy dolna część mięsno-tłuszczowa półtuszy z dolnymi częściami żeber. Boczek z żeberkami wycina się z półtuszy wg ustalonej linii cięć:  od strony grzbietowej - po linii odcięcia schabu,  od strony dogłowowej - po linii odcięcia karkówki,  od strony doogonowej - po linii odcięcia szynki,  od strony brzusznej - po linii podziału tuszy na półtusze. Tłuszcz zewnętrzny wycina się z dopuszczeniem pozostawienia warstwy o grubości do 1 cm Boczek zawiera środkową i dolną część żeber oraz kości mostka. Głowa dzika, .jelenia, sarny, zająca. Głowę odcina się w stawie potylicznym cięciem prostopadłym do kręgów szyi. W skład głowy wchodzą kości trzewiocza, szki wraz z żuchwą i kości mózgoczaszki. Słonina z dzika. Słoninę tworzy podskórna, warstwa, tłuszczu. Słoninę zdejmuje się z grzbietowo-lędźwiowej części tuszy (półtuszy). Granice określające wielkość płata, słoninowego uzależnione od grubości słoniny: grubość jej nie może wynosić mniej niż 1, 5 cm. Przygotowywanie i przekazywanie ubitej zwierzyny do składowania. Ubitą zwierzynę, którą nie kieruje się bezpośrednio do przetwórstwa, lub na eksport, przekazuje się do składowania w chłodni. Chłodnia przyjmuje dziczyznę szczególnie w okresie nasilonych odstrzałów jesiemio-zimowych. Zwierzyna gruba. Po dokonaniu odbioru ubitej zwierzyny grubej i po przeprowadzeniu oględzin sanitarno-weterynaryjnych, tusze przygotowuje się do składowania w chłodni. Tusza sarny - kończyny przednie złożone w star wie na.pięstkowym unieruchomione sznurkiem, kończyny tylne złożone w połowie długości. Tusza. jelenia i daniela - kończyny przednie odcięte w stawie napięstkowym, tylne w stawie skokowym. Głowy (samice) odcina się w stawie potylicznym.Powierzchnię odcięcia, głowy na.leży osłonić skórą i zszyć. Podobne czynności wykona.ć w tuszy dzika z odciętym orężem. Dziczyznę grubą przekazuje się do chłodni z jamą brzuszną rozwartą drewnianymi drążkami. Każda tusza przekazywana. do chłodni jest zaopatrzona w etykietkę wypełnioną wg wzoru podanego na. str.125, zawieszoną w końcu mostka. Partia dziczyzny grubej kierowana do chłodni musi posiadać świadectwo urzędowego lekarza weterynarii. Przygotowane w powyższy sposób tusze ułożone w jednej warstwie przewozi się niezwłocznie do chłodni. Niedopuszczalne jest układanie w transporcie tusz w stosy. Zwierzyna drobna. Ubite zające przygotowane do składowania (str. 58), i po oględzinach lekarsko-weterynaryjnych przewożone są do chłodni krytymi środkami lokomocji, w pozycji wiszącej, zawieszone na drążkach za tylne kończynyo Każda, partia zajęcy musi być zaopatz.zona w świadectwo lekarz a wet erynari i. Ptactwo łowne. Tuszki ptactwa, łownego - po wstępnym przygotowaniu do składowania i po dokonanych oględzinach lekarsko-weterynaryjnych przewozi się niezwłocznie do chłodni składowej. Każda partia ptactwa musi być zaopatrzona. w świadectwo lekarza weterynarii.

ZARYS TECHNOLOGII DZICZYZNY Technologia dziczyzny jest częścią technologii mięsa - pewne różnice dotyczą jedynie sposobu pozyskiwania, surowca, jego fizykochemicznej specyfiki, wreszcie samego przetwórstwa., której podstawowym celem jest produkcja tzw. elementów zasadniczych, stanowiących najwartościowsze części tuszy. Ubita, zwierzyna., przeznaczona, do produkcji tusz i elementów mięsnychj musi być uznana i oznakowana przez urzędowego lekarza weterynarii jako zdatna do spożycia.Do produkcji elementów mięsnych i tusz powinno w zasa.dzie przeznaczać się dziczyznę świeżą, choć używa się również dziczyznę mrożoną. Dziczyzna jako surowiec do produkcji tusz i elementów mięsnych powinna odpowiadać wymaganiom norm (str.121). Wskaźniki uzysku przy produkcji dziczyzny ze zwierzyny grubej Przy produkcji dziczyzny ze zwierzyny grubej obowiązują tzw. wskaźniki uzysku, określające procentowy udział poszczególnych części rozbioru tuszy nie skórowanej, którymi zgodnie z ustalonym podziałem mogą być: tusza oskórowana, skóra, głowa, kończyny, mięso bez kości, kości i części odpadowe powstałe w produkcji (skrawki skór, odpady techniczne przy skórowaniu - wliczone jako straty). Pewien określony odsetek stanowią tzw. "zaniki" powstałe w toku produkcji (ubytek wody, odłamki kostne, strzępy tkanek i in.). W tabelach 2÷8 zostały zebrane przykładowo orientacyjne średnie wskaźniki uzysku poszczególnych części tuszy zwierzyny grubej. Schemat technologiczny produkcji elementów mięsnych z jelenia i sarny Schemat technologiczny przedstawiono na Rys. 26. Tuszę skóruje się zawieszoną za tylne badyle albo ułożoną na koźle. Celem zdjęcia skóry przeprowadza się wpierw cięcie w linii prostej przez środek szyi i mostka. Kolejne cięcie wykonuje się po wewnętrznej stronie ba, dyli przednich od stawu pęcinowego przez staw napięstkowy w kierunku mostka, w ten sposób aby cięcia na obu kończynach spotykały się w okolicy mostka, przecinając prostopadle linię cięcia środkowego. Wokół stawu pęcinowego wykonuje się cięcie okrężne. Podobny przebieg posiada, cięcie wyko na, ne na wewnętrznej powierzchni badyli tylnych. Rozpoczyna się je od stawu pęcinowego i prowadzi przez staw skokowy aż do zgięcia stawu kolanowego, i dalej po linii o kierunku prostopadłym do przecięcia kości spojenia łonowego. Skórowanie rozpoczyna się od zdjęcia skóry z badyli, a następnie z tułowia, zwracając uwagę by nie uszkodzić jej przy oddzielaniu od tkanek. Po oskórowaniu tusze poddaje się myciu w zimnej bieżącej wodzie. Należy starannie umyć wewnętrzne powierzchnie jamy piersiowej i jamy brzusznej ora, z okolice uszkodzone pociskiem. Mycie tusz przeprowadza się z zachowaniem zasad higieny (str. 120). Umyte tusze spłukuje się strumieniem zimnej wody, po czym odstawia do ocieknięcia i osuszenia w chłodni (temp. 0÷6°C) przy intensywnym ruchu powietrza. Kolejną czynnością jest wycinanie elementów mięsnych z tuszy (Tabela 13) zgodnie z obowiązującą normą (str. 56), lub według wymagań eksportowych. Elementy mięsne podlegają dalej końcowej obróbce polegającej na odcinaniu zbędnych tkanek i tłuszczu, wyrównaniu linii cięć, a następnie formowaniu i pakowaniu gotowych elementów w worki z tworzyw sztucznych (np. folia polietylenowa). SCHEMAT TECHNOLOGICZNY PRODUKCJI ELEMENTÓW MIĘSNYCH Z SARNY ! Z JELENIA. Rys. 26. Schemat produkcji elementów mięsnych z jelenia i sarny Po oddzieleniu z tuszy elementów mięsnych, z pozostałych części oraz z części zdyskwalifikowanych do produkcji na skutek uszkodzeń postrzałowych, wykrawa się mięso, które pokrojone następnie na. kawałki o wymiarach ok. 4 x 3 x 2, 5 cm nosi nazwę „kalops”. Elementy mięsne po przeprowadzeniu klasyfikacji jakościowej i zapakowaniu w kartony przekazuje się do zamrożenia w chłodni składowej (str. 54). Schemat technologiczny produkcji elementów mięsnych z dzika Przebieg procesu technologicznego w postaci schematycznej przedstawiono na Rys. 27. Wszystkie czynności wykonuje się według zasad obowiązujących przy obróbce tusz jeleni i sarn. Z tuszy wykrawa się elementy zgodnie z normą przedmiotową (str. 51) lub według wymagań kraju importującego. Schemat technologiczny produkcji tuszek zajęczych skórowanych i patroszonych oraz elementów mięsnych z zajęcy Przebieg procesu technologicznego produkcji przedstawiono schematycznie na Rys. 28. Produkcja tuszek zajęczych może odbywać się systemem potokowym na, taśmie (według techniki przyjętej przy produkcji tuszek królików rzeźnych) albo systemem stanowiskowym. Przy systemie potokowym skórowa.nie, patroszenie i wstępna obróbka rozkłada się na, następujące stanowiska robocze:  I stanowisko - odcinanie przednich skoków,  II stanowisko - skórowanie jednego udźca,  III stanowisko - skórowanie drugiego udźca,  IV stanowisko - końcowe skórowanie tuszki,  V stanowisko - obcinanie tylnych skoków i przewieszenie tuszki na haki prawidełka,  VI stanowisko - patroszenie,  VII stanowisko - oględziny i toaleta wątrób,  VIII stanowisko - oględziny sanitarno-weterynaryjne,  IX stanowisko - formowanie przednich kończyn i przewieszanie tusz na wózki. SCHEMAT TECHNOLOGICZNY PRODUKCJI ELEMENTÓW MIĘSNYCH Z DZIKA Rys. 27. Schemat produkcji elementów mięsnych z dzika SCHEMAT TECHNOLOGICZNY PRODUKCJI TUSZEK I ELEMENTÓW MIĘSNYCH Z ZAJĄCA Rys. 28. Schemat produkcji tuszek zajęczych skórowanych i patroszonych oraz elementów mięsnych z zajęcy Przy systemie stanowiskowym kilka spośród przewidzianych czynności wykonuje jedna osoba. Ze względów sanitarno-higienicznych pracownicy zatrudnieni przy skórowaniu nie powinni patroszyć tusz. Przed przystąpieniem do skórowania pierwszą czynnością jest przeprowadzenie toalety futra (zmycie grudek błota i krwi na wilgotno, wyszczotkowanie). Następną czynnością jest odcięcie przednich kończyn w stawie napięstkowym i uszu u nasady. Skórowanie wykonuje się przez nacięcie okrężne skóry na tylnych kończynach i na wysokości stawu skokowego, od tych nacięć biegną dwa nacięcia na wewnętrznej powierzchni uda, zbiegające się przy odbycie. Skórę zdejmuje się tzw. systemem workowym. Wpierw odpreparowuje się skórę z udźców, po czym ściąga, ku dołowi na tępo używając noża w miejscach gdzie tkanka łączna jest ściśle związana z mięśniami podskórnymi. Oskórowane tuszki myje się w bieżącej zimnej wodzie w celu usunięcia resztek krwi, turzycy i ew. innych zanieczyszczeń. Tuszki zajęcze patroszy się zawieszone za tylne kończyny. Otwarcie jamy brzusznej następuje przez przecięcie powłok w linii białej od spojenia łonowego do wyrostka mieczykowatego. Brzegi cięć nie mogą wykazywać poszarpań. Przy otwieraniu jamy brzusznej usuwa się narządy płciowe. Jelita usuwa się w całym komplecie łącznie z żołądkiem, odcinając je od ich naturaInych połączeń (krezka), rozpoczynając od wewnętrznej części odbytu. Przełyk i tchawicę odcina, się tuż przy gardzieli. Po wyjęciu narządów jamy brzusznej usuwa się narządy klatki piersiowej. W tym celu należy wykonać szerokie cięcie w przeponie, wprowadzić palce w otwór, uchwycić przełyk i tchawicę, po czym ciągnąć ku tyłowi, wyjąć cały śodek odcinając połączenia anatomiczne. Wraz z narządami klatki piersiowej wyjmuje się wątrobę, uważając by nie uszkodzić woreczka żółciowego. Z tuszki wyjmuje się nerki wraz z otaczającym tłuszczem. Kolejne czynności to mycie tuszek patroszonych, przewieszenie na stojaki i skierowanie do chłodni w celu odcieknięcia wody, osuszenia i wychłodzenia. Po wysuszeniu i ochłodzeniu tuszki podda, je się ostatecznej toalecie (obróbce), która sprowadza się do usunięcia resztek zanieczyszczeń i skrzepów krwi, usunięcia gałek ocznych, odcięcia, głowy i tylnych skoków w stawie skokowym (ścięgna Achillesa pozostają nieuszkodzone przy tuszce). Jeżeli kości udźca (kości podudzia) są złamane albo doszło do uszkodzenia mięśni w okolicy stawu skokowego skoki można odciąć powyżej tego stawu. W przypadku wystąpienia przebarwień w mięśniach brzucha i w części mięśniowej przepony, zmienione miejsca należy powycinać. Tłuszcz odłożony na grzbiecie między łopatkami pozostaje przy tuszce. Klasyfikację jakościową tuszek przeprowadza się zgodnie z wymaganiami normy przedmiotowej (str. 127). Tuszki formuje się w sposób opisany na str.127. Przygotowane tuszki pakuje się według wymagań kraju importującego, po czym zamraża zgodnie z przyjętą technologią. Obróbka podrobów polega, na. odcięciu serca, wyłuskaniu go z worka osierdziowego. Wątrobę odcina się od kompletu ośrodka, zwracając uwagę by nie uszkodzić woreczka żółciowego. Oba narządy płucze się następnie w bieżącej zimnej wodzie i przenosi na tace dziurkowane w celu spłynięcia wody. Oba narządy można przetrzymać w chłodni jedynie przez krótki okres czasu. Podroby przeznacza się do produkcji pasztetów z dziczyzny. Elementy mięsne u zajęcy przygotowuje się według schematu:  podział tuszek na elementy zasadnicze,  obróbka i klasyfikacja jakościowa elementów,  pakowanie,  zamrażanie. Tuszki dzieli się na elementy wyszczególnione w Tabela 13, na str. 56 podano wymagania jakościowe dotyczące poszczególnych elementów rozbioru. Przetwórstwo konserw i wędlin z dziczyzny Dziczyzna bywa wykorzystywana, jako surowiec do produkcji szeregu asortymentów przetworów konserwowych i wędlin. Cechą charakterystyczną obu rodzajów przetworów jest oryginalny odmienny profil smakowo-zapachowy gotowych wyrobów, uzyskany w znacznym stopniu dodatkiem odpowiednich przypraw. Technologia, przetwórstwa wyrobów konserwowych i wędlin z dziczyzny nie różni się zasadniczo od technologii przetwórstwa produktów z mięsa zwierząt rzeźnych. Poniżej podano przykładowo szereg asortymentów przetworów konserwowych i wędlin, produkowanych w kraju. Asortymenty konserw z dziczyzny: pasztet z zająca, pasztet z dzika, filety z jelenia, filety z sarny z grzybami, pieczeń z dzika w sosie jałowcowym, udziec z zająca, w sosie myśliwskim, kuropatwa pieczona z pieczarkami, mięso bażanta, w galarecie, ozorki z dziczyzny w galarecie i inne. Asortymenty wędlin z dziczyzny: kiełbasa węgierska z dziczyzny, kabanosy myśliwskie z dziczyzny, salami myśliwskie z dziczyzny, parówki myśliwskie z dziczyzny itd. Podstawowe zasady higieny przetwórstwa dziczyzny Ogólne zasady postępowania, higienicznego w przetwórstwie dziczyzny są takie same jak w przetwórstwie mięsnym. Pewne różnice wynikają z warunków pozyskiwania surowca, które różnią się diametralnie od warunków uzyskiwania surowca, mięsnego od zwierząt rzeźnych i to uzasadnia, wprowar dzenie zaostrzonego reżimu sanitarno-higienicznego w produkcji. Tusze zwierzyny dostarczane do przetwórni są silnie zar nieczyszczone na skutek prymitywnych warunków wstępnej obróbki tuszy na, łowisku, niehigienicznych zazwyczaj warunków transportu, a niekiedy znacznego uszkodzenia postrzałowego tkanek. Te okoliczności zobowiązują nadzór sanitarno-weterynaryjny do rygorystycznego przestrzegania zasad higieny w cyklu produkcyjnym. Zwierzynę dostarczoną do placówki skupu lub przetwórni przetrzymuje się do chwili przekazania do produkcji w pomieszczeniu chłodzonym (4÷0°C). Tusze magazynuje się w pozycji wiszącej, w ten sposób, by nie stykały się z sobą. Przed przystąpieniem do skórowania wykonuje się toaletę powłok, polegającą na usunięciu zanieczyszczeń, pasożytów zewnętrznych, następnie na wyczesaniu sierści. Zanieczyszczenia usuwa się na, wilgotno czystym kawałkiem płótna. Skuteczne usuwanie pasożytów uzyskuje się przy pomocy zgrzebła. Skórowanie przeprowadza się w oddzielnym pomieszczeniu (tzw. „część brudna”). Zastosowana, technika skórowania powinna wykluczać zanieczyszczenie odsłoniętych tkanek pyłem i sierścią. Tusza oskórowana podlega badaniu sanitarno-weterynaryjnemu. Po oskórowaniu tusze kieruje się na stanowisko mycia, i doczyszczania (toaleta tuszy). Powierzchnię tuszy myje się, a następnie spłukuje silnym strumieniem wody. Do mycia należy stosować szczotki natryskowe, które umożliwiają usunięcie i jednoczesne spłukanie skrzepów krwi, przyklejonych ciał obcych itd. Każda, tusza powinna być myta oddzielną czystą szczotką. Doczyszczenie polega, na usunięciu krwiaków, strzępów tkanek, odłamków kostnych itd. Personel zatrudniony przy skórowaniu nie może wykonywać toalety tusz.

NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE CHOROBY ZWIERZĄT ŁOWNYCH Choroby zwierzyny grubej i zwierzyny drobnej Choroby pasożytnicze Wągier tasiemca, uzbrojonego (Cysticercus cellulosae). Wągier tasiemca uzbrojonego jest formą larwalną tasiemca, uzbrojonego (Taenia. solium) pasożytującego w przewodzie pokarmowym człowieka. Żywicielem pośrednim jest świnia i dzik. Wągier ma postać pęcherzyka wielkości ziarna, grochu, wewnątrz którego znajduje się skoleks zaopatrzony w 4 przyssawki oraz podwójny wieniec złożony z 22÷28 haczyków. Przy badaniu tuszy dzika zwrócić uwagę na mięśnie, w których wągry najczęściej usadawiają się: język, mięśnie żuchwy, mięśnie międzyżebrowe, część mięśniowa, przepony (o ile pozostała przy tuszy), wewnętrzne powierzchnie mięśni brzusznych oraz mięśnie tzw. polędwiczki. Należy nadto dokładnie obejrzeć powierzchnie przeciętych mięśni. Ocena sanitarna. Ocenę przeprowadza się zgodnie z obowiązującymi przepisami oceny mięsa świni dotkniętej wągrzycą. Włosień krety (Trichinella. spirals). Włosień kręty jest pasożytem chorobotwórczym dla wielu gatunków zwierząt wot no żyjących. Włośnica (trychinellosis) była stwierdzana u dzika, borsuka, białego i brunatnego niedźwiedzia, lisa, zająca, jeża, kuny, drobnych gryzoni leśnych, szczura, i innych zwierząt. Badania nad szerzeniem się włośnicy wykazały, że zwierzęta wolno żyjące, w tym również zwierzęta łowne, stanowią stały rezerwuar włośni, przy czym krążenie pasożyta w przyrodzie odbywa się - jak to wykazał nuin, wybitny polski parazytolog Kozar - w dwóch biocenozach (Rys. 13). Krążenie pasożyta w środowisku człowieka oraz w przyrodzie charakteryzują dwa łańcuchy epizoocjologiczne. Duży łańcuch dotyczy najczęściej środowiska lasu, w którym włosień bytuje u różnych gatunków zwierzęcych- Myśliwy może sprzyjać szerzeniu się włośni w tym łańcuchu, np. przez porzucenie zwłok upolowanej zwierzyny lub niestaranne, tj. zbyt płytkie zakopanie wnętrzności ubitej sztuki (Rys. 14, str. 31). Mniejszy łańcuch epizootioiogiczny tworzą zwierzęta, bytujące w środowisku człowieka, Z punktu widzenia zdrowia człowieka, łańcuch ten jest ważny, chociaż obejmuje on znacznie mniejszą liczbę żywicieli. Pomiędzy oboma łańcuchami może istnieć łączność, Np, niekiedy świnie swobodnie żerujące w lesie, a w szczególnoś- bezpańskie psy i koty mogą zaraża.ć sięw środowisku leśnym, albo ich padlina, może być żerem, a więc źródłem zarażenia zwierząt leśnych, W łańcuchu małym krążenie pasożyta podtrzymują niekiedy myśliwi, nie unieszkodliwiając tusz zwierząt łownych po oskórowaniu, W ten sposób dochodzi do za.- ra.źenia. bądź świń, bądź psów, kotów, szczurów lub innych zwierząt (Rys. 14), Spośród zwierząt łownych, których mięso może odgrywać rolę w zarażeniu człowieka włośniami, znaczenie epidemiologiczne posiada mięso dzika. Dlatego też do obowiązkowych czynności przy badaniu tuszy dzika należy badanie mięsa w kierunku na obecność włośni. Ocena sanitarna, W razie stwierdzenia obecności włośni w mięśniach dzika, należy stosować przepisy dotyczące u- rzędowej oceny mięsa świni dotkniętej włośnicą. Rys. 13. Schemat krążenia włośnią, krętego w biotopie człowieka i zwierząt wolnożyjących (wg Kozara) Rys. 14. Obrazowy schemat krążenia, włośnią krętego (Wetzeli Rieck) Larwy gza skórnego. W organizmie sarny pasożytuje larwa gza - Hypoderma diana, w organizmie jelenia - Hypoderma acteon. Larwy kształtu walcowatego, dług. 1, 5÷2, 5 cm usadowiają się w tkance podskórnej, w okolicy kręgosłupa. W miejscu, gdzie tkwi larwa, występują charakterystyczne guzowate wzniesienia o dość miękkiej konsystencji z otworem na szczycie, zamkniętym czopem wydzieliny z rany. Po zdjęciu skóry w tkance łącznej podskórnej widoczne są wzniesienia o zabarwieniu brudnoszarym, Podskórze w najbliższej okolicy guzów jest obrzękłe i surowiczo-krwa.wo nacieczone, Larwy można, znaleźć również w mięśniu skóry, a nawet drążą one w głąb mięśni kręgosłupa. Silna inwazja gza skórnego doprowadza do zna.cznego wychudzenia. Ocena sanitarna. Części tuszy zmienione chorobowo są niezdatne do. spożycia. Silne wychudzenie dyskwalifikuje całą tuszę do spożycia. Larwy gza nosowo-gardłowego. U sarny występują larwy gza Cephenomyi stimulata, u jelenia - Cephenomyia rufibarbis oraz Pharygnomyia picta. W organizmie łosia pasożyt tuje larwa Cephenomyia. pieta. Larwy posiadają kształt walcowaty (dług. 2÷3 cm), o zabarwieniu żółto-brązowym, Można znaleźć je w zatoce nosowejs czołowej, szczękowej, w jamie gardłowej i w krtani; tkwią w błonie śluzowej zatok, która jest nieżytowo zmieniona. Przy zna.cznej inwazji tusza może być znacznie wychudzona. Ocena sanitarna. Zmienione chorobowo części tuszy są niezdatne do spożycia. Silne wychudzenie dyskwalifikuje również całą tuszę do spożycia, Robaczyce wywoływane przez oblence. U zwierząt wolnożyjących występuje wiele gatunków robaków obłych, bytujących - zależnie od gatunku - w płucach, w żołądku lub w jelitach. W przewodzie pokarmowym zwierzyny płowej spotykamy najczęściej przedstawicieli rodziny Trichostrongylidae (Rys. 15) (np. Haemonchus contortus – Rys. 16). W płucach, zwierzyny płowej pasożytuje wiele gatunków nicieni płucnych (np. Dictyoca.ulus viviparus – Rys. 17, Capreocaulus cap- reoli – Rys. 18). Zwierzyna czarna, jest atakowana przez nicienie płucne z rodziny Metastrongylida, e (np. Metastron- gylus apri – Rys. 19). Słaba inwazja robaków obłych nie wywołuje zmian w obrazie stanu zdrowia żywiciela, Natomiast znaczna inwazja doprowadza zawsze do wyraźnego za.burzenia w stanie zdrowia, charakteryzującego się - obok miejscowego stanu zapalnego - wychudzeniem, a, nawet wyniszczeniem organizmu. Usunięcie na łowisku narządów wewnętrznych z tuszy zwierzyny grubej wyklucza wykrycie robaczyc. Jedynie znaczne wychudzenie całej tuszy, przy jednoczesnym braku zmian a, - natomopatologicznych wskazujących na inne schorzenia, może uza.sadniaó podejrzenie, że zwierzę było dotknięte robaczycą. Ocena sanitarna, Narządy (jeśli znajdują się przy tuszy), objęte inwazją pasożytów są niezdatne do spożycia, tusza - jeśli nie jest silnie wychudzona - zdatna do spożycia, w przeciwnym razie podlega dyskwalifikacji, Onchocerkoza. Choroba wywołana jest przez nicienia Onchocerca flezuosa, który atakuje jelenia i daniela. W tkance łącznej podskórnej stwierdza się guzki wielkości od ziarna grochu do ziarna fasoli, barwy szarobiałej o kształcie nieco spłaszczonym. Wewnątrz guzów znajdują się liczne egzemplarze pasożyta. Obok guzków wypełnionych żywymi pasożytami stwierdza się guzki już zserowaciałe albo zwap- niałe. Największe skupiska guzków znajdują się w podskó- rzu w okolicy kręgosłupa; pojedyncze guzki rozsiane są też pod skórą klatki piersiowej, szyi a nawet brzucha. Rys. 15. Schemat cyklu rozwojowego nicieni z rodziny Trichostrongylidae (Wetzel i Rieck) Rys. 16. Schemat cyklu rozwojowego nicienia Haemonchus contortus (Wetzel i Rieck) Rys. 17. Schemat cyklu rozwojowego nicienia, Dietyocaulus viviparus (Wetzel i Rieck) Rys. 18. Schemat cyklu rozwojowego nicienia, Capreocaulus capreoli (Wetzel i Rieck) Ocena sanitarna. Po usunięciu guzków wraz z okoliczną z.mienioną tkanką, tusza zdatna do spożycia. Protostrongyloza zajęcy i królików. Strongyloza płuc wywołana jest przez nicienia Protostrongylus pulmonalis. Nicień charakteryzuje się brązowym zabarwieniem.Przy znacznej inwazji można stwierdzić w świetle oskrzeli obecność znacznej ilości pasożytów, co wpływa na obraz makroskopowy płuc. Gorsza wentylacja płuc wywołuje rozedmę, charakteryzującą się wyniesieniem poszczególnych zrazików ponad, powierzchnię płuca. Zraziki, gorzej wentylowane mają zabarwienie brązowoczerwone. Przy równoczesnym zakażeniu bakteryjnym, w płucach występują ogniska, zapalne, a nieraz zapalenie opłucznej.Silna inwazja pasożyta wywołuje znaczne wyniszczenie organizmu. Tusza zająca zaatakowanego pasożytem jest wychudzona, turzyca nastroszona, brudna, w okolicy nozdrzy można stwierdzić śluzowaty wypływ. Ocena sanitarna. W przypadku znacznej inwazji tusza, zająca silnie wychudzona jest niezdatna, do spożycia. W przeciwnym razie dyskwalifikacji podlegają jedynie narządy klatki piersiowej. Obecność ropni w płucach powoduje dyskwalifikację całej tuszy. Trichostrongyloza zajęcy i królików. W żołądku obu gatunków zwierząt często pasożytuje nicień Graphidium stri- gosum. Przy silnej inwazji stwierdzić można ostry sta.n zapalny błony śluzowej żołądka wra.z z wybroczynami0 Pasożytem jelit obu ga.tunków zwierząt jest najczęściej nicień Trichostrongylus retortaeformis. Błona, śluzowa jelit, szczególnie dwunastnicy jest zmieniona zapalnie. Ocena sanitarna. Przy nieznacznej inwazji po usunięciu harządów wewnętrznych - tusza zdatna do spożycia w przypadku znacznego wychudzenia tusza podlega konfiskacie. Rys. 19. Schemat cyklu rozwojowego nicienia Metastrongylus apri (Wetzel i Rieck) Rys. 20. Schemat cyklu rozwojowego tasiemca.psa Taenia hydatigena (Wetzel i Rieck) Cysticercus tenuicollis. Wągier jest larwalną formą tasiemca żyjącego w przewodzie pokarmowym psa - Taenia hydatigena (rys. 20). Wągier posiada postać pęcherzyka, rozmiarów od ziarna grochu do jaja kurzego z wydłużoną szyjką. Pęcherz wypełniony jest przejrzystym płynem; koleks z 4 ssawkami oraz podwójnym wieńcem haczyków w ilości od 32 -40 stanowi zakończenie szyjki. Wągier występuje w organizmie łosia, jelenia, daniela, sarny oraz dzika. Ulubionym miejscem przyczepu wągra są powierzchnie błony surowiczej narządów, krezki oraz powierzchni ściennej opłucnej i otrzewnej. W tuszach wytrzewionej zwierzyny grubej, wągrów należy poszukiwać na wewnętrznych powierzchniach jamy piersiowej i jamy brzusznej. Ocena sanitarna. Po usunięciu wągrów tusza, mięsna jest zdatna do spożycia. Cysticercus cervi. Cysticercus cervi jest formą larwalną tasiemca psa i lisa - Taenia cervi.Występuje głównie w mięśniach sarny, choć donoszono również o wykryciu wągra w mięśniach daniela i jelenia. Wągier charakteryzuje się nieco wydłużonym kształtem, zbliżonym do małego ziarna fasoli. Skoleks zaopatrzony jest w 4 owalne przyssawki oraz nieco wysunięty do przodu podwójny wieniec haczyków w ilości 24÷34. Ulubionym miejscem osiedlania się wągra jest mięsień sercowy. Niezależnie od tego miejsca wągry można wykryć w języku, części mięśniowej przepony, w mięśniach krtani, a także w mięśniach kończyn tylnych. Zazwyczaj wągry występują w mięśniach pojedynczo, choć notowano przypadki skupisk pasożytów. Cysticercus cervi jest zbliżony wyglądem do wągra Cysticercus cellulosae, co bywa przyczyną pomyłek. Rozróżnienie obu wągrów jest jednak możliwe dopiero po szczególnym zbadaniu budowy główki. Ocena sanitarna. W przypadku stwierdzenia jednego lub kilku wągrów pasożyty na.leży usunąć, pozostałe części tuszy dokładnie obejrzeć przez wykonanie większej ilości nacięć mięśni. Jeśli nie stwierdzi się obecności wągrów, tusza, jest zdatna do spożycia, przy zna, cznej inwazji - tusza niezdatna do spożycia. Coenurus cerebralis. Wągier jest formą larwalną tasiemca - Taenia coenurus, który żyje w jelicie psa. Wągry o wyglądzie pęcherzy usadawiają się w mózgu, rzadziej w rdzeniu kręgowym. Ocena sanitarna. Po usunięciu pasożytów tusza jest zdatna. do spożycia. Coenurus serialis. Wągier jest formą larwalną tasiemca przewodu pokarmowego psa i lisa - Multiceps seria, li3. Wągry o kształcie pęcherzy9 osiągające wielkość kurzego jaja, usadawiają się w tkance łącznej różnych okolic ciała zająca. i królika. Najczęściej wągry można stwierdzić w jamie brzusznej. Ocena sanitarna. Po usunięciu pasożytów tusza jest zdatna do spożycia. Cysticercus pisiformis. Dojrzałą formą wągra jest tasiemiec przewodu pokarmowego psa - Taenia pisiformis, żywicielem pośrednim w cyklu rozwojowym jest zając i królik (Rys. 21). Wągry umiejscawiają się pod błoną surowiczą wątroby, na krezce, sieci oraz otrzewnej ściennej. Potoczna, nazwa, Cysticercus pisiformis brzmi - wągier zajęczy. Wągry posiadają kształt jajowaty dług. 10 mm i 4÷6 mm szer. i układają się często jakby w formie skupisk o kształcie kiści winogrona. Zazwyczaj obok form żywych można stwierdzić formy zserowaciałe i zwapniałe. Ocena sanitarna. Przy nieznacznej inwazji tusza i narządy po usunięciu wągrów zdatne do spożycia. Przy silnej inwazji narządy podlegają konfiskacie; tusza, jest zdatna do spożycia. W przypadku znacznego wychudzenia lub zapalenia. otrzewnej, tusza zostaje uznana, za niezdatną do spożycia. Rys. 21. Schemat cyklu rozwojowego tasiemca psa Taenia pisiformis (Wetzel i Rieck) Rys. 22. Schemat cyklu rozwojowego tasiemca owcy Moniesia expansa (Wetzel i Rieck) Tasiemczyce zwierzyny płowej. W przewodzie pokarmowym jelenia, daniela i sarny pasożytują tasiemce owcy Eonesia expansa i M. benedeni (Rys. 22). Usunięcie przewodu pokarmowego z tuszy zwierzyny płowej wyklucza wykrycie schorzenia. Ocena sanitarna. Podobnie jak przy robaczycach wywołanych przez obleńce. Tasiemczyce zajęcy i królików. W przewodzie pokarmowym zająca pasożytuje tasiemiec Ctenotaenia, pectinata, w jelitach królika - Ctenotaenia goezei i leukkarti. Ocena sanitarna. W przypadku nieznacznej tasiemcaycy tusza, po usunięciu narządów jamy brzusznej, jest zdatna do spożycia. Znaczne zarobaczenie połączone z ogólnym wychudzeniem powoduje dyskwalifikację tuszy. Motylica wątrobowa. Wykrycie motylicy u zwierzyny płowej jest niemożliwe z powodu usunięcia narządów wewnętrznych. Cykl rozwojowy pasożyta przebiega identycznie jak u przeżuwaczy domowych (Rys. 23). W wątrobie zająca i dzikiego królika można niekiedy stwierdzić obecność motylicy wątrobowej - Fasciola hepatirca i Dlcrocoelium dendriticum (Rys. 24). Zmiany chorobowe umiejscowiają się w wątrobie i są charakterystyczne dla tego narządu dotkniętego inwazją tych pasożytów. Ocena sanitarna. Zmienione narządy są niezdatne, tusza zdatna do spożycia. Przy ogólnym wychudzeniu tusza podlega dyskwalifikacji. Choroby wywołane przez pierwotniaki. Kokcydioza. Jest to chorobą inwazyjna wywołana przez pasożytnicze pierwotniaki. Pasożyty atakują nabłonek błotjy śluzowej jelit cienkich i nabłonek przewodów żółciowych wą troby, co wywołuje uszkodzenie nabłonków i i rozwinięcie się procesu zapalnego (rys. 25). W przypadku masowej inwar zji dochodzi do zna.cznego uszkodzenia zaatakowanych narządów i wyniszczenia ca, łego organizmu, Kokcydia atakują młode organizmy zwierzęce, U zajęcy występują różne gatunr ki z rodzaju Eimeria, a u królika najczęściej - Eimeriar stiedae, E. perforans, E, magna (wątroba., jelita.). http://images10.fotosik.pl/2808/7bcec3e3c2980cfcmed.jpg Rys. 23. Schemat cyklu rozwojowego motylicy wątrobowej – Fasciola hepatica (Wetzel i Rieck) http://images10.fotosik.pl/2808/5517f6acaa8aa283med.jpg Rys. 24. Schemat cyklu rozwojowego motylicy wątrobowej – Dicrocoelium dendriticum (Wetzel i Rieck) Zmiany chorobowe charakteryzują się wychudzeniem, obrzękami zastoinowymi, często wodcbrzuszem. Na zmienionej nieżyt owo błonie śluzowej jelit cienkich widoczne są ubytki nabłonka i owrzodzenia ścian jelit, Na przewlekły przebieg choroby wskazują niekiedy białawe guzki (średnica 0, 5 - 1 nim) umiejscowione w błonie śluzowej jelit cienkich; guzki wypełnione są dużą ilością oocyst ziarniaków, W wątrobie można, stwierdzić guzki lub cysty wielkości ziarna, soczewicy i ziarna grochu® Zmiany w wątrobie występują częściej u królików, rzadziej u zajęcy. Ocena sanitarna, Tuszka po usunięciu narządów jest zdatna do spożycia. Znaczne wychudzenie tuszy dyskwalifikuje ją do spożycia. Sarkosporidloza. W mięśniach sarny pasożytuje Sarcocystis gracialis. Pasożyty umiejscawiają się najczęściej w mięśniach przełyku, krtani i w mięśniu sercowym. Mięśnie dzika mogą byó dotknięte inwazją wywołaną przez Sarcocystis mischeriana. Ocena sanitarna. W przypadku nieznacznej inwa.zji tusza jest zdatna do spożycia. Przy znacznej inwazji tusza, niezdatna do spożycia. Toksoplazmoza. Toksoplazmoza jest chorobą występującą u zajęcy. Zmiany chorobowe wyrażają się zna.cznym powiększeniem wątroby, węzłów chłonnych szyi i węzłów chłonnych krezki. W wątrobie stwierdza się ogniska, nekrotyczne. W diagnozie różniczkowej należy wykluczyć tularemię, brucelozę i rodencjozę. http://images10.fotosik.pl/2808/945b1c2416c9a97fmed.jpg Rys. 25. Schemat cyklu rozwojowego kokcydii przewodu pokarmowego zająca i królika Ocena sanitarna. Tusza wraz z narządami jest niezdatna do spożycia. Choroby zakaźne Wąglik. Na zachorowanie wrażliwy jest łoś i żubr, choć schorzenie stwierdzano również u innych gatunków zwierzyny łownej. Brak narządów wewnętrznych utrudnia wykrycie zmian chorobowych w tuszy. We wszystkicn przypadkach, w których stwierdzono wybroczyny w mięśniach, krwawe galaretowate nacieki, wylewy w tkance podskórnej, pod błonami surowiczymi i w mięśniach, obrzękłe i krwawo nacieczone węzły chłonne - należy podejrzewać wąglik. Pewnym uzupełnieniem diagnozy jest płynna i lakowata krew. Pełne rozpoznanie można uzyskać badaniem bakteriologicznym. Jeśli podczas badania lekarsko-weterynaryjnego tuszy zostanie stwierdzony wąglik, badanie przerywa się, a całą tuszę wraz z pozostałymi narządami i skórą należy niezwłocznie usunąć. Identycznie postępuje się z tuszą, która była, oprawiana i badana, zakażonymi rękami oraz narzędziami, lub pozostawała w bezpośrednim kontakcie z tuszą ze stwierdzonymi zmianami chorobowymi wywołanymi wąglikiem. Ocena, sanitarna. Cała tusza (łącznie ze skórą) i pozostałymi narządami jest niezdatna do spożycia. Gruźlica. U zwierząt wolno żyjących gruźlica jest wywołana również przez pałeczki typu bydlęcego, ludzkiego i ptasiego. Spośród zwierzyny użytkowej gruźlica występuje u sarny jelenia, daniela i dzika. Najczęściej spotykamy się ze zmianami gruźliczymi w tuszy dzika. U zająca gruźlica należy do rzadkości Postępowanie w celu wykrycia zmian gruźliczych w tuszy jest identyczne jak przy badaniu tusz zwierząt rzeźnych. Polega ono na szukaniu zmian gam zliczych przede wszystkim w węzłach chłonnych, narządach (o ile znajdują się przy tuszy), kościach i mięśniach. W węzłach chłonnych przynależnych do poszczególnych narządów lub do odpowiednich grup mięśniowych można na przekroju stwierdzić świeże .zse- rowaciałe lub zwapniałe guzki gruźlicze. Węzły chłonne są powiększone. Guzki gruźlicze mogą występować także na błonach surowiczych. Wobec braku narądów wewnętrznych u zwierzyny grubej stwierdzenie gruźlicy jest utrudnione i ogranicza się jedynie do szukania zmian gruźliczych w węzłach chłonnych tuszy oraz ognisk gruźliczych w kościach i w mięśniach. W przypadkach uzasadniających podejrzenie gruźlicy dalsze badanie należy przeprowadzać podobnie jak przy badaniu mięsa zwierząt rzeźnych. Ocena sanitarna. Stwierdzone zmiany gruźlicze w węzłach chłonnych z równoczesnym znacznym wychudzeniem tuszy dyskwalifikują tuszę do spożycia. W pozostałych przypadkach ocena mięsa jest identyczna jak przy ocenie mięsa zwierząt rzeźnych. Tularemia. Tularemia występuje przede wszystkim u gryzoni, choć schorzenie było stwierdzane u wielu innych gatunków zwierząt wolno żyjących. U zwierząt łownych w grę wchodzi przede wszystkim tularemia u zajęcy i ew. dzikich królików. Diagnoza schorzenia przy rutynowym sanitarno-weterynaryjnym badaniu zajęcy jest trudna ze względu na podobieństwo zmian anatomopatologicznych do zmian w gruźlicy i w gruźlicy rzekomej. Węzły chłonne są znacznie powiększone, niekiedy zawierają zserowaciałe masy lub pojedyncze ogniska. W szczególności obrzękłe są węzły chłonne szyi i węzły chłonne miednicy. W śledzionie i wątrobie, a rzadziej w płucach, można dostrzec małe ogniska martwicze. Na otrzewnej ogniska martwicze osiągają wielkość ziarna prosa. Ostateczną diagnozę można uzyskać dopiero w pracowni rozpoznawczej. Tularemia jest schorzeniem niebezpiecznym dla zdrowia człowieka) Ocena sanitarna. Tusza zwierząt dotkniętych tularemią jest niezdatna do spożycia. Bruceloza zajęcy. Wywoływana jest przez bakterie z grupy Brucella (Brucella, abortus, B. leporis, B. suis).Zmiany anatomopatologiczne charakteryzują się u samca stanem zapalnym jąder i przyjądrzy wraz z postępującą martwicą i tworzeniem łączno-tkankowych otorbieó wypełnionych serowar tą ma.są. Moszna jest powiększona, o zaczerwienionej skórze pokrytej wydzieliną. Prącie zgrubiałe, często wynicowane, barwy czerwonofioletowej. Śledziona jest silnie powiększona. Znacznie powiększone węzły chłonne, (podszczękowe, przyuszne, przedmostkowe, węzły przy kończynach przednich i tylnych, węzły przy narządach wewnętrznych), osiągają nieraz wielkość orzecha włoskiego i są łatwo wyczuwalne pizez skórę. W węzła, ch stwierdza się ogniska, w różnej ilości, osiągające wielkość ziarna bobu, barwy żółtozielonej lub białokremowej, wypełnione gęstą treścią ropną lub masą ka- szastosuchą, śledziona silnie powiększona, z ogniskami ropnymi. Ogniska obecne także w tkance łącznej międzymięśnio- wej, w różnych częściach tuszy. U samic stwierdza się zmiany zapalne pochwy i sromu. Jajniki powiększone z ogniskami serowatymi. Opisanym zmianom towarzyszy wychudzenie. Ocena sanitarna. Tusza zajęcza dotknięta brucelozą jest niezdatna do spożycia. Pryszczyca. Na zachorowanie wrażliwa jest sarna, jeleń, daniel, dzik, choć zgłaszano również przypadki zachorowania innych zwierząt wolno żyjących (kozica, muflon).Zadany anatomopatologiczne są identyczne jak zmiany występujące przy pryszczycy bydła. Brak głowy u samców zwierzyny płowej (trofea) utrudnia diagnozę. Zwracać uwagę na zmiany chorobowe w szparach międzyracicowych. Ocena sanitarna. Identyczna do oceny mięsa zwierząt rzeźnych, (mięso jest zdatne do spożycia), Zaraza. bydła i dziczyzny (pastereloza). Jest chorobą zakaźną występującą u jelenia, daniela, i sarny. Diagnoza choroby podczas sanitarno-weterynaryjnego badania, tuszy zwierzyny grubej jest trudna, z powodu braku narządów wewnętrznych (płuca), Należy zwracać uwagę na galaretowaty naciek i obrzęk tkanki podskórnej głowy, szyi, gardła, okolicznych węzłów chłonnych, obecność wybroczyn w tka.nce podskórnej, w mięśniach, pod surowiczówką oraz na. zmiany zapalne na. otrzewnej i opłucnej (naloty włóknika). Zmiany na. głowie można. stwierdzić u zwierzyny płowej, która nie została, odgłowiona, (ła.nie, sarny). Postać piersiowa. pasterelozy jest trudna, do z diagnozowania, z uwagi na, brak narządów klatki piersiowej. U zajęcy i królików pastereloza charakteryzuje się krwcr tocznym za, paleniem nieżytowym błony śluzowej jamy nosowej krtani i tchawicy, (surowiczo-krwawy wypływ z nozdrzy), W płucach punkcikowate wybroczyny, zapalenie opłucznej i osierdzia, o charakterze surowic z owłóknikowym. Wątroba, jest powiększona i przekrwiona. W postaci przewlekłej następuje silne wyniszczenie. W diagnozie różniczkowej (bakteriologicznej) wykluczyć tularemię, stafylokokozę i gruźlicę rzekomą. Ocena sanitarna. Tusza jest niezdatna do spożycia. Pomór świń. Jest schorzeniem spotykanym u dzika. Zmiany anatomopatologiczne są identyczne ja.k zmiany w organizmie świni domowej. Diagnoza przy braku narządów jest trudna. Należy podejrzewać pomór świń w razie stwierdzenia krwawych wybroczyn pod błoną surowiczą i w mięśniach, a także przy obrzęku i nacieku tkanki łącznej w okolicy krtani. Węzły chłonne są obrzękłe i przekrwione. Ocena sanitarna. Tusza jest niezdatna do spożycia. Gruźlica, rzekoma. (rodencjoza). Na gruźlicę rzekomą wrarżliwe są ptaki oraz gryzonie, w tym również dzikie króliki i zające. Zmiany chorobowe w gruźlicy rzekomej są podobne do zmian występujących w gruźlicy właściwej, Proces chorobowy umiejscawia, się przeważnie w narządach jamy brzusznej, W przypadku podejrzenia należy poszukiwać zmian o charakterze posocznicowym. Stwierdza się wybroczyny, obrzęk śledziony i węzłów chłonnych. Zmiany w jelitach wyrażają się o becnością licznych małych żółtoszarych guzków w błonie śluzowej. Podobne guzki widoczne są w wątrobie i nerkach. Przy dłużej trwającej chorobie zmieniają się one w brudnoszare naloty o charakterze serowatym. Węzły chłonne w jamie brzusznej są powiększone; na przekroju widać również serowate guzki. Gruźlicę rzekomą można rozpoznać jedynie na podstawie różniczkowej diagnozy bakteriologicznej. Ocena sanitarna. Części zmienione chorobowo są niezdatne do spożycia; w razie znacznego wychudzenia cała tusza jest niezdatna do spożycia. Stafylokokoza. Jest schorzeniem występującym u królika i zająca, wywoływanym przez drobnoustroje z grupy gronkowców (Staphylococus pyogenes var, albus i var. aureus). Cechą charakterystyczną schorzenia są ropnie w postaci otorbionych lub rozlanych ognisk, które można, stwierdzić w tkance łącznej podskórnej, mięśniach, mięśniu sercowym, w narządach jamy brzusznej, klatki piersiowej, macicy, jądrach i w węzłach chłonnych. Ropnie osiągają niekiedy wielkość jabłka. Konsystencja wydzieliny ropnej jest gęsta, bez zapachu, barwy biało-żółtej. Ocena sanitarna. Tusza, jest niezdatna do spożycia. Myksomatoza. Schorzenie to występuje u dzikich oraz udomowionych królików. Notowano również przypadki myksomatozy u zajęcy. Obraz anatomopatologiczny charakteryzuje się ciastowatymi, częściowo guzowatymi, częściowa rozlanymi zgrubieniami skóry z obecnością galaretowatych nacieków umiejscowionych w tkance podskórnej i wypełnionych płynem śluzowatym. Zmiany te umiejscawiają się głównie nagłowię. Zwraca przy tym uwagę obrzęk warg, powiek, spojówek, podstawy uszu i nosa (lwia głowa). Podobne obrzęki stwierdza się w okolicy odbytu i zewnętrznych narządów płciowych. Węzły chłonne są silnie powiększone. W zaawansowanym stanie choroby występuje znaczne wychudzenie. Ocena sanitarna. Tusza jest niezdatna do spożycia. Listerioza. Listerioza jest chrobą zakaźną wielu ssaków, ptaków, w tym również wielu gatunków zwierząt łownych. Spośród zwierzyny łownej najczęściej atakuje dzikie króliki, w mniejszym stopniu zające. Podczas badania tusz podejrzenie listeriozy nasuwają obrzęki w tkance łącznej podskórnej, zmiany martwicze w nerkach, śledzionie, płucach, węzłach chłonnych w postaci bardzo małych ognisk martwiczych, u samicy nadto zapalenie macicy z wypływem posokowatym. Rozpoznanie różniczkowe możliwe jest przy pomocy diagnozy laboratoryjnej. Ocena sanitarna. Tusza jest niezdatna do spożycia. Salmoneloza. Salmoneloza występuje również u ssaków wolno żyjących, jednak rozpoznanie choroby w rutynowym badaniu sanitarno-weterynaryjnym jest trudne ze względu na jej niespecyficzność, niekiedy brak zmian chorobowych w narządach, a u zwierzyny grubej nadto ze względu na brak narządów wewnętrznych. Chorobę stwierdzano u jelenia, sarny, dzika i zająca. Diagnozę schorzenia ułatwia obecność narządów wewnętrznych (tusza zajęcza). Jelita (szczególnie jelito grube), są objęte stanem zapalnym. W jelicie cienkim stwierdza się wybroczyny, a nawet owrzodzenia. Węzły chłonne jelitowe są powiększone, stwierdza się w nich szarawe ogniska martwicy. Ogniska martwicze można znaleźć również w miąższu wątroby i nerek. Ostateczną diagnozę potwierdza badanie bakteriologiczne. Ocena sanitarna. Tusza wraz z narządami jest niezdatna do spożycia. Choroby ptactwa łownego. Ptactwo łowne jest dostarczane do badania, weterynaryjnego w stanie niepatroszonym, dlatego diagnoza chorób jest znacznie ułatwiona. Choroby zakaźne. Salmoneloza. Podejrzenie salmonelozy u ptaka nasuwać może biegunka, charakteryzująca się zanieczyszczeniem okolicy steku płynnym kałem. Przy badaniu narządów można stwierdzić obraz nieżytu przewodu pokarmowego oraz podtorebkowe ogniska martwicze w powiększonej i przeważnie zwyrodniałej wątrobie. Obok tych zmian stwierdza się obrzęk śledziony, surowiczo-włóknikowe zapalenie osierdzia, zapalenie stawów i jajowodu. U samców występuje obrzęk jąder. Tuszka ptaka, może być znacznie wychudzona. Ocena sanitarna. Tusza jest niezdatna do spożycia. Gruźlica. U ptactwa, łownego występuje rzadko. Zmiany chorobowe stwierdza się najczęściej w wątrobie, śledzionie oraz w przewodzie pokarmowym w postaci płaskich, szarożółtych lub szarobiałych, stwardniałych i jednocześnie suchych guzków, osiągających wielkość od ziarna prosa do ziarna kukurydzy. Guzki wystają nieco ponad powierzchnię narządu, przy czym mogą być rozsiane albo zebrane w skupiskach. Wątroba jest powiększona, krucha; powiększeniu ulega również śledziona. W jelitach stwierdzić można, obecność szarożółtych guzków i owrzodzeń. Zmiany gruźlicze wykrywa się również na otrzewnej oraz w worku osierdziowym, w mięśniu sercowym, jajniku, górnych drogach oddechowych, kościach, stawach, a w rzadkich przypadkach nawet w mięśniach szkieletowych. Ocena sanitarna. Przy gruźlicy uogólnionej lub świeżej formie gruźlicy oraz w przypadku znacznego wychudzenia tuszka wraz z narządami jest niezdatna do spożycia. Cholera drobiu (pastereloza. ptaków). Cholera, ptaków występuje również u ptactwa wolno żyjącego i przebiega, w postaci ostrej, podostrej i przewlekłej. W postaci ostrej stwierdza się obecność punkcikowatych wybroczyn pod błonami surowiczymi, szczególnie liczne wybroczyny występują pod nasierdz.iem. Worek osierdziowy wypełniony jest mętnym, żółtawym płynem surowiczym, zmieszanym ze strzępami włóknika. Obok tych zmian stwierdza się zwyrodnienie nerek i wątroby. W wątrobie dostrzec można też ogniska, martwicze wielkości główki szpilki. Postać ostrą charakteryzuje także nieżyt dróg oddechowych.Występujące zmiany w jelitach są typu nieżytowego. W błonie śluzowej dwunastnicy oraz niekiedy również pozostałych odcinków jelita cienkiego występują wybroczyny. W jamie ciała stwierdza się znaczną ilość płynu surowiczego. Węzły chłonne są powiększone, obrzękłe. W postaci podostrej pod wsierdziem oraz na błonie śluzowej początkowego odcinka jelit można zauważyć wybroczyny. Płuca i wątroba, są przekrwione, w worku osierdziowym znajduje się zwiększona, ilość płynu surowiczego. Postać przewlekła charakteryzuje się ogólnym wychudzeniem, dyfteroidalnym zapaleniem jelit, opłucna i worek osierdziowy pokryte nalotem typu włóknikowego. W sporadycznych przypadkach można stwierdzić surowicze lub ropne zapalenie stawów. Ocena sanitarna. Tusza, wraz z narządami jest niezdatna, do spożycia. Zakaźne zapalenie krtani i tchawicy kur. Występuje w szczególności u młodych bażantów. Podczas badania sanitarno-weterynaryjnego można, stwierdzić zmiany chorobowe w krtani i tchawicy w postaci wybroczyn punkcikowatych (w późniejszym okresie pojawia się wysięk surowiczy lub surowiczo-ropny i serowate złogi). Podobne zmiany można stwierdzić w przewodach nosowych i w worku spojówkowym. Błona śluzowa worków spojówkowych jest obrzękła, powieki mogą być sklejone płynem wysiękowym. Ocena sanitarna. Tuszka ptaka jest niezdatna, do spożycia. Rzekomy pomór drobiu. Jest chorobą występującą niekiedy u bażantów i kuropatw. Przebiega w postaci ostrej i podostrej. W postaci ostrej można stwierdzić zwiększoną ilość śluzu w jamie dziobowej, gardle, przełyku i tchawicy.W błonie śluzowej krtani, tchawicy, żołądka gruczołowego, w płytkach chłonnych przy wejściu do jelit ślepych oraz w końcowym odcinku jelita grubego, występują wybroczyny.Wybroczyny mogą być również obserwowane w tkance tłuszczowej nasierdzia i mielca, pod otrzewną (szczególnie mostka) oraz w płucach. Błona, śluzowa jelit jest nieżytowo zmieniona. Jeśli proces chorobowy trwa dłużej, to w części gruczołowej żołądka i jelicie cienkim tworzą się owrzodzenia. Wątroba i mięsień sercowy są zwyrodniałe tłuszczowo.W worku osierdziowym występuje zwiększona ilość mętnego płynu wysiękowego. Nerki są przekrwione i powiększone.Przy przebiegu przewlekłym choroby można, być również powiększona śledziona. W postaci podostrej zmiany anatomo-patologiczme są podobne, tuszka jest nadto silnie wychudzona. Ocena sanitarna. Tuszka ptaka jest niezdatna do spożycia. Ospa ptaków (ospodyfteria). Choroba występuje u bażanta, kuropatwy i dzikiego gołębia. Wyróżnia się skórną i dyfteroidalną postać choroby. Postać skórną charakteryzuje obecność na nieopierzonych częściach głowy (okolica oczu, otworów nosowych i usznych, jamy dziobowej oraz na grzebieniu, dzwonkach i powiekach) różowoszarych lub szarożółtych guzków pokrywających się strupami. Guzki mogą być wypełnione żółtą, gęstą masą. U gołębi guzki mogą pojawiać się koło dzioba, odbytu oraz na nogach. Narządy miąższowe są zwyrodniałe. Postać dyfteroidalna charakteryzuje się obecnością żółtawych nalotów dyftroidalnych i złogów serowatych, które są silnie zespolone z podłożem. Obecność takich zmian można stwierdzić na błonie śluzowej jamy dziobowej, gardła, zatok podoezodołowych, w kątach otworu dziobowego, na błonie śluzowej policzków i dolnej części języka. Głowa, na skutek obrzęku, ulega zniekształceniu. Worki spojówkowe są obrzękłe, wypełnione wysiękiem śluzowo-ropnym albo włó knikowym. W obu postaciach choroby występuje znaczne wychłodzenie tuszki. Ocena sanitarna. Tuszka ptaka jest niezdatna do spożycia. Mikoplazmoza. Choroba zdarza się u bażanta, i kuropatwy - znacznie rzadziej u ptactwa wodnego. Zmiany chorobowe charakteryzują się zaczerwienieniem i obrzękiem spojówek oraz górnych dróg oddechowych. Zatoki podoczodołowe są silnie powiększone przez odkładające się serowate złogi, gałka oczna uwypuklona, a powieki sklejone. Przy powikłaniu mikoplazmozy może wystąpić śluzowo lub śluzowo-ropny wysięk w oskrzelach, przekrwienie płuc, włóknikowe zapalenie osierdzia i torebki wątrobowej, złogi włóknika. na otrzewnej, stan zapalny błony śluzowej jelit oraz wychudzenie. Ocena sanitarna. Tuszka, ptaka jest niezdatna do spożycia. Pleśniawka. Zdarza się u ptactwa łownego, częściej u kuropatwy niż u bażanta. Zmiany chorobowe stwierdzić można szczególnie u osobników młodych w płucach w postaci okrągłych twardych guzków wielkości od główki szpilki do ziarna, grochu. Na przekroju guzek posiada budowę warstwową o zabarwieniu żółta.wo-zielonym. U starszych pta.ków aniar ny chorobowe charakteryzują się obecnością w workach powietrznych mas serowatych barwy biało-żółto-zielonej. Ocena sanitarna. Przy nieznacznych zmianach chorobowych narządy są niezdatne do spożycia, tuszka jest zdatna do spożycia. Rozległe zmiany chorobowe i wychudzenie dyskwalifikują tuszkę do spożycia. Choroby pasożytnicze. Kokcidioza. Występuje szczególnie u młodych ptaków. U bażanta, kokcidiozę wywołuje najczęściej Eimeria phasani, choć również i inne gatunki kokcidii mogą wywołach chorobę. Podejrzenie kokcidiozy nasuwa wyłysienie i stan zapalny steku oraz zanieczyszczenie okolicy płynnym kałem. Charakterystyczne są zmiany na błonie śluzowej jelita cienkiego i grubego, a w szczególności w jelicie ślepym. Błona śluzowa jest zaczerwieniona, obrzękła, i pokryta drobnymi szarymi guzkami. Niekiedy można stwierdzić obecność na błonie śluzowej krwawo-włóknikowego nalotu. Treść pokarmowa ma konsystencję bryjowatą, zmieszana jest z krwią, śluzem lub masą serowatą i przyjmuje zabarwienie brudno-żółto-zielone lub brązowoczekoladowe. W wątrobie można wykryć obecność licznych żółto-białych ognisk wielkości ziarna maku. Jelita ślepe są jakby rozdęte, ściana ich ma barwę niebiesko-czerwoną, wypełnione są treścią, w której widać smugi krwi. Ocena sanitarna. Narządy chorobowo zmienione podlegają dyskwalifikacji; tuszka jest zdatna do spożycia, jeśli nie nastąpiło znaczne wychudzenie. Glistnica. Bażant zapada na glistnicę wywołaną najczęściej przez glistę Ascaridia galii. Zmiany charakteryzują się nieżytem jelit oraz mechanicznym uszkodzeniem błony śluzowej jelit. Przy znacznej inwazji jelita mogą być całkowicie wypełnione glistami, które często przewiercają się przez ścianę jelit i wywołują zapalenie otrzewnej. Ocena sanitarna. Narządy chorobowo zmienione są niezdatne, tuszka, jeżeli nie jest wychudzona - zdatna do spożycia. Tasiemczyce. W przewodzie pokarmowym bażanta i kuropatwy pasożytuje tasiemiec Hymenolepis cantaniana. Zmiany chorobowa i ocena sanitarna - patrz glistnica. Syngamoza. Syngamoza wywołana jest przez nicienie z rodzaju Syngamus. U bażanta schorzenie wywołuje nicień Syngamus tracheae, W okolicy nozdrzy można, zauważyć obecność krwistego śluzu; śluzem wypełnione są również jamy nosowe. W tchawicy, w miejscu przyczepu pasożytów, błona, śluzowa jest obrzękła, zaczerwieniona, często występują na niej wybroczyny lub guzki wielkości dużej główki szpilki, wypełnione surowiczym lub krwawo-ropnym płynem.Można stwierdzić również objawy zapalenia płuc, a w przypadku znacznej inwazji - silne wychudzenie. Ocena sanitarna. Po usunięciu narządów chorobowo zmienionych, tuszka jest zdatna do spożycia, w razie silnego wychudzenia - podlega dyskwalifikacji. Najczęściej spotykane wady tuszy Wadliwy wstępny rozbiór ubitej zwierzyny na łowisku. (Pozostawienie przez myśliwego w tuszy części lub całych narządów, tłuszczu wewnętrznego, opóźnione wytrzebienie). Ocena sanitarna. Jeśli doszło do zmiany zapa.chu mięsa, np. udzielenie się zapachu płciowego, moczowego, zapachu treści jelit i woń tą nie ustępuje (próba, gotowania i pieczenia) - tusza jest niezdatna do spożycia. Nienormalne zabarwienie tuszy. Przy żółtaczce postępowanie identyczne jak w przypadku stwierdzenia żółtaczki w mięsie zwierząt rzeźnych. Sporadycznie można. spotkać w tuszce za jąca przypadki i nasycenia tkanek barwnikiem przenikającym z treści przewodu pokarmowego (np. barwnik czerwonych buraków - przypadki opisane przez Ogielskiego i Szwabowicza). Znaczne przebarwienie tkanek dyskwalifikuje tuszkę do spożycia. Zapach substancji obcych (jako następstwo kontaktu dziczyzny z rozmaitymi związkami chemicznymi i innymi substancjami cuchnącymi). Ocena sanitarna. Utrzymująca się woń w tkankach dyskwalifikuje dziczyznę do spożycia. Rozległe zanieczyszczenia tuszy (następstwo wpływu warunków atmosferycznych (deszcz), nie przestrzegania zasad higieny wstępnego rozbioru na łowisku i podczas transportu - kurz, ziemia, inne ciała obce). Ocena sanitarna. Po oczyszczeniu i usunięciu części zmienionych - tusza zdatna do spożycia;. Jeżeli zanieczyszczenia, dotknęły tkanki położone głębiej i nie można ich usunąć - tusza jest niezdatna do spożycia. Rozległe przekrwienia i uszkodzenia tuszy (następstwo ran postrzałowych). Ocena, sanitarna. Wszystkie przekrwione i uszkodzone części tuszy są niezdatne do spożycia, szczególnie gdy równocześnie doszło do ich zanieczyszczenia. Jeżeli uszkodzenia postrzałowe obejmują całą tuszę w bardzo znacznym stopniu - tusza niezdatna do spożycia. Rozpad. autolityczny. Pojęcie "rozpad autolityczny" jest równoznaczne z dawniej używanym „przenikliwa kwaśna fermentacja" na określenie odchyleń od prawidłowego przebiegu przemian pośmiertnych w mięsie. Z określeniem tym spotykamy się jeszcze dość często w starszych publikacjach, Myśliwi i rzeźnicy powszechnie używają określenia "zaparzenie", co odpowiada makroskopowemu obrazowi mięsa, które uległo rozpadowi autolitycznemu. W niniejszym skrypcie stosujemy równien termin "zaparzenie", jako szczególnie adekowatne do tego typu zmian w dziczyźnie pamiętając jednak, że istotą tego procesu jest rozpad autolityczny składników tkanek. Rozpad autolityczny jest zespołem procesów enzymatycznych, który zachodzi w mięsie, jeżelit temperatura tkanek tuszy utrzymuje się na wyjściowym fizjologicznym poziomie przez pewien okres czasu, utrudnione jest wypromieniowanie ciepła z tuszy (brak ruchu powietrza, wilgoć w powietrzu, wilgotność tuszy). W nie oskorówanych tuszach zwierzyny wymiana ciepła jest utrudniona. W takich warunkach aktywność zespołu enzymów glikogenolitycznych i enzymów proteolitycznych może tak wzrosnąć, że w bardzo krótkim czasie dochodzi do gwałtownego rozpadu węglowodanów mięśniowych i określonych frakcji białek w stopniu nie zachodzącym w warunkach powolnej autolizy. Bezpośrednią przyczyną rozpadu autolitycznego białek jest nagromadzenie się kwaśnych produktów beztlenowej glikogenolizy w ilości, jaką bufory mięśni nie są w stanie zneutralizować. Niskie pH, dochodzące nawet do 5,2 wyzwala aktywność proteaz - w szczególności katepsyn. Obok tych enzymów zostaje silnie uaktywniona desulfydraza, która odczepia, grupę tiolową z odpowiednich aminokwasów. (w warunkach powolnego dojrzewania desulfydraza, uwalnia, jedynie niewielkie ilości grup SH). Końcowe produkty rozpadu autolitycznego profilują cechy organoleptyczne mięsa. Najbardziej charakterystyczna jest woń tuszy - dominuje zapach kwaśny, dusząco-gnilny z wyraźną nutą zapachu siarkowodoru. Zapach ten można bardzo łatwo wyczuć już w pewnej odległości. Obok siarkowodoru tworzą się również inne produkty, zawierające siarkę np. merkaptan oraz uwalniają się kwasy tłuszczowe, których woń wpływa również na charakterystyczny wstrętny zapach mięsa. Sierść jest luźno związana ze skórą i przy pociąganiu łatwo wychodzi z cebulkami. Skóra, w okolicy mięśni, które uległy rozpadowi autolitycznemu, jest wilgotna.Tkanka łączna podskórna, i śródmięśniowa nabiera, barwy zielonkawo- żćłtej. Powierzchnia mięśni na przekroju jes.c wilgotna, mięśnie są lepkie, barwa ich jest jaśniejsza, w porównaniu do na.turalnej barwy mięśni, z widocznym charakterystycznym szarobrunatnomiedzianym połyskiem. Przy dostępie tlenu mięso przyjmuje odc.ien zielonkawy, którego źródłem są produkty utlenienia, hemu. Zieloną barwę tkankom nadaje też sulfohemoglobina. Mięśnie nabierają ciastowatej konsystencji, są mało spoiste i wyglądają jakby gotowane, odczyn ich jest silnie kwaśny. Do rozpadu autolitycznego łatwo dochodzi, gdy dziczyzna, po śmierci nie została szybko wychłodzona. Jedną z częstszych przyczyn wystąpienia, rozpadu autolitycznego jest również transport niewychłodzonych tusz na leżąco. W porównaniu do dziczyzny innych gatunków zwierzyny łownej, w mięsie dzika łatwiej dochodzi do rozpadu autolitycznego, ze względu na silne rozwiniętą podskórną tkankę tłuszczową i grubą skórę, co pogarsza, warunki oddawania ciepła. Rozpad autolityczny rozwija się przede wszystkim w grubych podkładach mięśniowych (udziec, szynka). Podstawowym warunkiem niedopuszczenia, do rozpadu autolitycznego dziczyzny jest przestrzeganie prawidłowych zasad postępowania, ze zwierzyną po ubiciu, (str. 17). Zmian wskazujących na rozpad autolityczny należy szukać w częściach tuszy, które stykały się z podłożem, oraz w partiach najlepiej umięśnionych. Ocena sanitarna. Zależy od stopnia zaawansowania procesu; części tuszy objęte rozpadem autolitycznym lub cała tusza są niezdatne do spożycia. Gnicie mięsa. Powszechnie wiadomo, że dziczyzna jest bardziej oporna na. procesy gnicia, wywołanego przez drobnoustroje, niż mięso zwierząt rzeźnych. Oporność ta jest funkcją:  zbitej budowy tkanki mięśniowej.  małej zawartości tkanki łącznej w mięśniach oraz tłuszczu śródmięśniowego,  obecności zwartych i grubych powięzi otaczających poszczególne mięśnie i grupy mięśniowe,  niskiego zazwyczaj pH mięśni po śmierci zwierzęcia,  ilości i stanu wiązania wody,  stanu fizykochemicznego bia.łek mięsa,  gatunku mikroorganizmów (ich wymagań środowiskowych i zdolności przystosowania się do podłoża). Obok wymienionych czynników na trwałość mięsa dziczyzny wpływa stan zdrowia, zwierzęcia, sposób polowa, nia. (nagonka, zasadzka), higiena, wstępnego rozbioru i wychładzania, warunki i higiena, transportu, warunki atmosferyczne panujące w czasie polowania. Istotnym czynnikiem decydującym o szybkości występowania procesu gnilnego jest wielkość uszkodzeń postrzałowych tuszy. Rozkład gnilny w tuszy zwierzęcia może przebiegać powierzchownie lub głęboko. Powierzchowny proces gnilny wyraża się zmianą zabarwienia odsłoniętych powierzchni tkanek, pojawieniem się oślizgłości oraz gnilnym zapachem. Tkanka łączna przyjmuje zabarwienie szarozielonkawe. W pierwszej fazie gnicia powierzchownego powięzie sta.nowią silną barierę opóźniającą przenikanie drobnoustrojów wgłąb mięśni. Głęboki proces gnilny rozpoczyna się w głębszych pokładach mięśni i może objąć albo jednocześnie wszystkie mięśnie tuszy, albo tylko poszczególne partie mięśniowe. Punktem wyjścia, do rozwoju głębokiego procesu gnilnego jest albo gnicie powierzchowe aIbo obecność drobnoustrojów w mięśniach, które dotarły doń za życia, zwierzęcia. W dziczyznie głęboki proces gnilny może rozpocząć się od rany postrzałowej, które z reguły jest znacznie zanieczyszczona. Mięsnie objęte głębokim procesem gnilnym są wiotkie, ciastowate, szaro brązowe i cuchnące. Obok mięśni objętych procesem gnilnym, mięśnie innych partii tuszy zwierzyny mogą wykazywać cechy świeżości. Diagnoza procesu gnilnego nie jest trudna. Sierść na, skórze okolic objętych gniciem jest wilgotna, i daje się łatwo wyciągać z cebulkami. Przy ucisku skóry można, niekiedy wyczuć trzeszczenie spowodowane przesuwaniem się pęcherzy gazów gnilnych. Tusza wykazuje gnilno-duszący zapach. Tkanka łączna i powłoki brzuszne są zazielenione (zając, ptactwo łowne). Gnicie tuszek ptactwa łownego można, stwierdzić podczas oglądania, skóry w okolicy wola, powłok brzusznych i okolicy steku. Skóra w tych miejscach jest napięta, a, nawet łatwo pęka. przy ucisku. W przypadku słabo za.znaczonych zmian gnilnych można dodatkowo wykonać głębokie nacięcia skóry, pod skrzydłami oraz między kończyną tylną a zewnętrzną ścianą powłok brzucha. Miejsca te są bogate w tkankę łączną i w nich najwcześniej rozwija się proces gnilny. W zaawansowanym procesie gnilnym ujście steku jest wynicowane, wydobywa się z niego zielonkawy, cuchnący płyn, najbliższa okolica, jest sinózielonkawo zabarwiona. Narządy jamy brzusznej znajdują się w daleko posuniętym stanie gnicia, (zmieniona, barwa, konsystencja, zapach gnilno-kwaśny). Ocena sanitarna. Części lub cała tusza dotknięte procesem gnilnym są niezdatne do spożycia. Larwy much w dziczyznie. W porze letniej oraz w niewłaściwych warunkach rozbioru, wychładzania, i transportu dziczyzna, staje się obiektem inwazji muchy plujki, świerwnicy, muchy domowej, muchy stajennej, muchy sernej. Larwy lęgną się w mięsie już po kilku godzinach od chwili złożenia, jajek i niszczą je, przyspieszając rozkład gnilny. Podczas oględzin sanitarno-weterynaryjnych tuszy zwracać uwagę na odsłonięte tkanki (szyja, miejsce odcięcia, gwizdu, wewnętrzna, powierzchnia, jamy brzusznej i klatki piersiowej, odsłonięte powierzchnie mięśni). Ocena sanitarna. Tusza, silnie zaatakowana larwami much podlega konfiskacie; przy miejscowej inwazji miejsca, zmienione podlegają konfiskacie, pozostała część tuszy nada, je się do spożycia. Wychudzenie (jako następstwo złego odżywiania, wpływu (u samców) okresu rui, wieku i procesu chorobowego). Ocena, sanitarna. Znaczne wychudzenie dyskwalifikuje tuszę do spożycia. Charłactwo (następstwo wygłodzenia lub długotrwałego procesu chorobowego). Ocena, sanitarna. Tusza niezdatna do spożycia.

SANITARNO-WETERYNARYJNE BADANIE DZICZYZNY Cel badania Celem badania sanitarno-weterynaryjnego mięsa dziczyzny jest;  wykrywanie chorób zakaźnych, objętych przepisami o zwalczaniu chorób zwierzęcych;  wykrywanie chorob odzwierzęcych, które przez mięso i przetwory mięsne wywołują choroby u ludzi. W tym przypadku chodzi o ochronę zdrowia personelu punktów skupu i przetwórni dziczyzny oraz ochronę zdrowia konsumentów przed spożyciem mięsa pochodzącego od zwierzyny chorej lub podejrzanej o chorobę;  niedopuszczanie do przerobu i obrotu towarowego dziczyzny o obniżonej wartości odżywczej,  niedopuszczanie do przerobu i obrotu towarowego dziczyzny, która uległa niepożądanym zmianom pośmiertnym. Wskazówki i uwagi ogólne Sanitarno-weterynaryjne badanie mięsa, dziczyzny odpowiada poubojowemu badaniu mięsa, zwierząt rzeźnych iw istocie jest zmodyfikowaną sekcją pośmiertną zwierzęcia. Badanie to polega głównie na oględzinach, według przyjętej techniki i planu. Modyfikacja badania pośmiertnego wynika z:  przeprowadzenia wstępnej obróbki zwierzyny grubej na łowisku (samce zwierzyny płowej odgłowione, narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej usunięte- zwierzyna gruba),  konieczności przystosowania, badania do warunków technicznych w placówce skupu i przetwórni,  konieczności wykonania ograniczonej ilości nacięć w mięsie ze względu na jego znaczną wartość handlową. Tok postępowania polega na obowiązkowym badaniu makro- skopowym. Ogólne zasady makroskopowego badania dzjczyzny są podobne do zasad badania mięsa zwierząt rzeźnych, z uwzględnieniem rożnie wynikających z budowy anatomicznej tkanek, i narządów poszczególnych gatunków zwierzyny, jak również specyficzności obrazu zmian chorobowych w niektórych schorzeniach zwierzyny łownej. Opis badania makroskopowego tusz poszczególnych gatunków użytkowej zwierzyny łownej wraz z techniką postępowania, poda.no w dalszej części skryptu. Przy badaniu dziczyzny stosuje się przepisy odnoszące się do badania zwierząt rzeźnych i mięsa oraz przepisy c ustawie o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych. Tusze zwierzyny grubej poddawane są badaniu w skórze z otwartą jamą brzuszną i usuniętymi narządami jamy brzusznej i jamy piersiowej. Tuszki zajęcy i ptactwa łownego dostarczone do badania, bada się bez naruszenia z-ewnętrznycb powłok brzusznych i innych tkanek. Jeżeli zwierzyna, zostaje poddana skórowaniu i patroszeniu, wówczas skora i przynależne do tuszy narządy wewnętrzne powinny zostać przedstawione do badania w sposób nie budząC5r wątpliwości, co do przynależności tych elementów do tuszy. Dziki podlegają w każdym przypadku badaniu w kierunku na włośnie, nawet gdy dziczyzna, z tego zwierzęcia jest prze- zna.czona na. użytek własny myśliwego (pobieranie próbek i technika badania w kierunku włośnicy - patrz skrypt "Sanitarno-weterynaryjne badanie zwierząt rzeźnych i mięsa"). W przypadku stwierdzenia, zmian wskazujących na chorobę zakaźną lub uzasadniającą podejrzenie takiej choroby, obowiązkowe badanie zostaje poszerzone o tzw. nadzwyczajne badanie makroskopowe. Polega ono na bardzo szczegółowym badaniu tkanek i narządów podejrzanej tuszy; praktycznie sprowadza się - jeśli zachodzi potrzeba - do przeprowadzenia dodatkowych nacięć tkanek, węzłów chłonnych i bardzo szczegółowego oglądania. Wykonanie tych czynności.jest niezbędne dla postawienia ostatecznego rozpoznania, W tym celu lekarz może wydać polecenie oskórowania podejrzanej tuszy a następnie, jeżeli zachodzi potrzeba, dokonania jej podziału zgodnie ze wskazówkami. Do badania dziczyzny należy również tzw. badanie dodatkowe, czyli uzupełniające. Badaniem dodatkowym jest np.badanie mięsa dzika, na obecność włośni. Badanie bakteriologiczne i badanie pomocnicze (pH, odchylenia zapachu, barwy, smaku itd.) mięsa, dziczyzny wykonywane są w przypadkach, gdy rozpozna.nie nie jest możliwe na podstawie badania makroskopowego. Techniczne czynności badania poubojowego polegają na: oglądaniu, omacywaniu i nacinaniu. Badanie tuszy Technika badania i oglądanie: Zwierzyna gruba jest dostarczana do punktów skupu bez narządów wewnętrznych, samce zwierzyny płowej - bez głowy dzik (odyniec) bez gwizdu. Zwierzyna drobna (zając/ptactwo łowne) nadsyłane są w stanie niepatroszonym i nieoskó rowanym. Oglądanie rozpoczyna się od ogólnej oceny tuszy, tj. stopnia odżywienia, poszczególnych tkanek oraz stanu okrywy włosowej. Powłoki skórne (stan okrywy włosowej oraz skóry). Badanie powłok skórnych - obok rozpoznawania właściwych chorób skórnych - ma ważne znaczenie ogólno diagnostyczne, wielu bowiem chorobom wewnętrznym i zaka.źnym towarzyszą zmiany chorobowe na skórze. Oglądamy okrywę włosową, (sierść, szczecina, turzyca), zwracając uwagę na połysk, zmatowienie, ułożenie i stan włosów (nastroszenie, suchość, wyłysienie, rodzaj wyłysienia). Zmiany w normalnym zabarwieniu skóry mogą charakteryzować się zażółceniem, za, sinieniem, zaczerwienieniem w postaci przekrwień i wybroczyn (plamy, smugi, punkciki). Zwracamy uwagę na obrzęki i ich charakter (zapalny, zastoinowy). Zwracamy uwagę na obecność krwiaków, ropni, guzów promieniczych, pasożytniczych, zmian gruźliczych. Przy oglądaniu ropni, (stare rany postrzałowe!), guzów sączących orientujemy się czy nie sięgają w głąb mięśni, jam ciała lub kości. Przy oglądaniu skóry należy nadto uwzględnić obecność wykwitów lub innego typu zmian w postaci rumienią, krwawień skórnych (wybroczyny, smugi, wybroczyny plamiste), grudki, guzów, guzków, krost, strupów oraz ubytków na skórze (nadżerki, otarcia, wrzody, ropowice, rozpadliny, pęknięcia, skóry, zmiany martwicze, blizny). Zmienione okolice skóry należy dokładnie obejrzeć przez rozsunięcie okrywy włosowej. Uciskając palcami skórę, zwraca, my uwagę na obecność pęcherzy gazowych w podskórzu; przy przesuwaniu ręką po skórze słychać wyraźnie trzeszczenie pochodzące od przesuwających się baniek gazu. Oglądanie i ocena rany postrzałowej. Badanie rany postrzałowej ma ważne znaczenie w ocenie stopnia uszkodzenia tuszy oraz stopnia zanieczyszczenia mięsa. Jeśli zwierzę zostało trafione w powłoki brzuszne (na miękkie) mogło dojść do uszkodzenia, jelit. Wypływająca treść pokarmowa zanieczyszcza, jamę brzuszną i powłoki skórne, co obniża. oporność mięsa na rozkład gnilny. Rana, postrzałowa zadana, pociskiem kulowym charakteryzuje się niewielkim ostworem wlotowym, otwór wylotowy bywa znacznie większy. Jeśli pocisk ugrzązł w kości lub w tkankach miękkich, rany wylotowej nie stwierdza się. Rany zadane pociskiem śrutowym charakteryzują się obecnością większej ilości małych ran wlotowych i brakiem ran wylotowych, Należy ocenić stan postrzału zadanego pociskiem śrutowym. Jeśli zwierzę zostało trafione dużą masą śrutu, może dojść do silnego uszkodzenia ciała., co zazwyczaj dyskwalifikuje część lub całą tuszę, Zwracamy uwagę na umiejscowienie poszczególnych otworów wlotowych, ich ilość i odległość od siebie. Oglądamy ranę wlotową, zwracając uwagę na stopień uszkodzenia mięśni, obecność w ranie strzępów tkanek, odłamków kostnych, sierści i zanieczyszczeń ziemią. Ustalamy kierunek wlotu pocisku i wielkość kanału wydrążonego przez pocisk. Rana wlotowa charakteryzuje się zawsze krwawo obrzeżonym naciekiem, W ranie postrzałowej zada.nej zwierzęciu nieżywemu (padłemu lub uduszonemu w sidłach) brak jest krwawego nacieku wokół rany. Ustalenie czy strzał został oddany do zwierzęcia żyjącego czy nieżywego ma znaczenie w ustaleniach sądowo-weterynaryjnych, Szczegółowe oględziny tuszy. Tusze zwierzyny grubej i drobnej bada się według ustalonego schematu, polegającego na systematycznym oglądaniu poszczególnych części anatomicznych począwszy od stawu skokowego (tusza wisi zawieszona na. ścięgnach mięśnia, trójgłowowego łydki) do karku, w tuszy dzika - do głowy. Oceniamy wpierw stan higieniczny tuszy, zwracając uwagę na stopień zanieczyszczenia ziemią, częściami roślin, krwią, wodą itd. Do zanieczyszczenia tuszy dochodzi już często na łowisku, jeśli myśliwy nie przestrzegał zasad pra, widłowego wstępnego rozbioru tuszy zabitego zwierzęcia (str. 41), oraz w niehigienicznych warunkach transportu. Zwracamy z kolei uwagę czy samce zwierzyny grubej zostały wytrzebione w prawidłowy sposób. Dalej oglądamy linię przecięcia powłok brzusznych, oceniając czy cięcie biegnie wzdłuż linii białej oraz czy brzegi przeciętych powłok nie są postrzępione i zabrudzone. Dalej oglądamy nacięcia, wykonane przez myśliwego pod łopatkami i w dolnej części szyi (zwierzyna gruba). Zwracamy uwagę, czy cięcia są odpowiednio długie i głębokie oraz czy myśliwy usunął przełyk i tchawicę, Następnie oglądamy stan i wygląd cięcia przeprowadzane.- go przez mięśnie smukłe im. gra.cilli) obu udźców i sposób przecięcia, spojenia, łonowego. Oglądamy okolicę odbytu, zwracając uwagę czy końcowy odcinek jelita odbytowego został prawidłowo wypreparowany oraz czy okolica odbytu nie jest zanieczyszczona kałem (konsystencja, barwa, domieszki, zapach). Kolejną czynnością są szczegółowe oględziny wewnętrznych powierzchni jamy piersiowej i jamy brzusznej. Jamy te myśliwy po wytrzebieniu powinien oczyścić, usuwając skrzepy krwi i uszkodzone tkanki. Zwracamy uwagę, czy w ja.mach nie znajdują się części zielonych roślin oraz czy ściany ich są suche. Oglądając wewnętrzne powierzchnie obu jam, poszukujemy ew. pozostałości zrostów błony surowiczej opłucnej i otrzewnej. Zmiany te są dowodem przewlekłego procesu zapalnego. Na błonach surowiczych można wykryć zmiany w postaci przekrwień, nalotu włóknikowego, wysięku surowiczego, surowiczo-ropnego, rozlanego lub ograniczonego procesu zapalnego, guzów różnej wielkości i kształtów - często kalafiorowa tych i uszypułowanych. Guzy należy naciąć i zbadać ich zawartość (masy serowate, zwapniałe lub ropne). Oglądamy wewnętrzne powierzchnie mięśni międzyżebrowych, mięśni brzucha i części mięśniowej przepony (jeśli pozostała przy tuszy) i powierzchnie przeciętnych mięśni, zwracając uwagę na obecność wągrów, cew i guzów pasożytniczych. W dalszym ciągu badania należy zwrócić uwagę na stan odżywienia tkanek, oceniając go na podstawie stopnia otłuszczenia (dzik) i wykształcenia mięśni. Wychudzenie charakteryzuje się brakiem lub mierną ilością tłuszczu podskórnego i śródmięśniowego ora.z widocznym zarysem niektórych kości. Oceniamy dalej stan tkanki łącznej podskórnej uwzględniając jej barwę i spoistość. Tkanka łączna podskórna. i śródmięśniowa mogą być wodnisto lub galaretowato na- cieczone i pozbawione tłuszczu, W przypadku znacznego wyniszczenia chorobowego tusza po oskórowaniu wygląda jakby polana wodą, W podskórzu i w mięśniach można znaleźć wybroczyny rozlane, ograniczone, punkcikowate, smugowate itd. i wylewy krwawe. Oceniamy i ustalamy wielkość wylewów krwi do mięśni, Rozległe wylewy spowodowane są uszkodzeniem postrzałowym. Oglądając mięśnie oceniamy stopień ich rozwoju i barwę. Uwzględniamy dalej odchylenia od prawidłowego zabarwienia tłuszczu, chrząstek i tkanki łącznej, W dalszej kolejności badania orientujemy się w stopniu wykrwawienia tuszy przez ocenę sta.nu wypełnienia krwią pozostałych pni naczyniowych, jak i ocenę wilgotności mięśni na. przekroju. Mięśnie zwierząt łownych są zazwyczaj gorzej wykrwawione, jednak stopień wykrwawienia, nie ma wpły. wu na ocenę sanitarną. Uwaga nasza, musi być jednak zwrócona na przekrwienia, opadowe. Rozpoznanie to może mieć znaczenie dla ustalenia, czy mamy do czynienia ze zwierzyną padłą lub uduszoną w sidłach, i do której oddano następnie strzał pozorowany. Przekrwienia opadowe rozpoznaje się po silnym nacieczeniu krwią mięśni tkanki łącznej podskórnej i węzłów chłonnych jednej połowy tuszy. Często w przeciwnej połowie brak jest takich zmian. Przekrwienie opadowe w tuszy może wskazywać, że mamy do czynienia z tzw. postrzałkiem tj. zwierzęciem, które zostało ranione przez myśliwego, po czym uszło i padło dopiero później, W ciągu czasu, jaki upłynął od śmierci zwierzęcia do odnalezienia zwłok przez myśliwego, upływa pewien okres czasu i w tym czasie może wystąpić przekrwienie opadowe, W obu przypadkach pewną wskazówką dla, badającego jest przekrwienie węzłów chłonnych występujące tylko w jednej połowie tuszy. Przy oględzinach nie można pominąć woni tuszy. Nieskorowane tusze poszczególnych gatunków zwierzyny łownej odznaczają się typowym dla ga.tunku zapachem, W okresie godowym samce wydzielają ostry zapach płciowy. Należy również ocenić węchem odsłonięte (przecięte) mięśnie, starając się wyróżnić zapach gnilny i zapach wskazujący na zaparzenie mięsa. Badanie tuszy dzika Technika badania: oglądanie, omacywanie, nacinanie. Tusza zwierzyny czarnej jest wypatroszona w skórze samce (odyńce) bez gwizdu. Badanie powłok skórnych. Badanie przeprowadza się zgodnie z zasadami podanymi na str. 61 Oglądanie rany postrzałowej. Ranę postrzałową ogląda się i ocenia zgodnie z zasadami podanymi na. str. 62. Badanie i oględziny tuszy. Ogólne zasady badania tuszy podano na str, 63. Dokonujemy szczegółowych oględzin wewnętrznej powierzchni mięśni brzucha, części mięśniowej przepony i mięśni lędźwiowych w kierunku na obecność wągrów i cew Mischera, Obowiązkowemu nacinaniu podlegają węzły chłonne pod- szczękowe, W razie stwierdzenia zmian uzasadniających podejrzenie gruźlicy, należy dodatkowo badać węzły chłonne szyjne powierzchowne, szyjne głębokie i węzły chłonne pachowe. Dotarcie do węzłów chłonnych pachowych ułatwiają nacięcia pod pachami wykonane przez myśliwego, Płytkie cięcia należy pogłębić, po czym w tkance łącznej i tłuszczowej odszukać skupisko węzłów chłonnych. Przy ocenie stanu węzłów chłonnych zwracać również uwagę na ich przekrwienie. Badanie tuszy zwierzyny płowej Technika, badania: oglądanie, omacywanie, nacinanie. Tusza zwierzymy płowej jest wypatroszona w skórze -samce nadto bez głów (trofea). Badanie powłok skórnych. Badanie przeprowadza się zgodnie z zasadami podanymi na str. 61. Oglądanie rany postrzałowej. Ranę postrzałową ogląda się i ocenia zgodnie z zasadami podanymi na str. 62, Badanie i oględziny tuszy. Ogólne zasady badania tuszy podano na str, b3, Zwracamy uwagę na wylewy krwi do tkanek, szukamy śladów zrostów na, opłucnej ściennej (przewlekły stan zapalny). Oglądamy wszystkie powierzchnie mięśni w kierunku na obecność wągrów, W tuszy zwierzyny płowej na.cina się węzły chłonne fałdu kolanowego, które znajdują się w tkance łącznej i tkance tłuszczowej podskórnej w okolicy pachwiny, Do węzła tego docieramy od strony wewnętrznej, nie uszkadzając skóry. Z kolei nacinamy węzeł chłonny przedłopatkowy, który leży na przedniej krawędzi łopatki. Docieramy do niego przez nacięcia pod pachami. Badanie tuszki zająca Tuszki zajęcze dostarczane są do skupu w stanie niepa, - troszonym w skórze. Technika badana.: oglądanie, omacywanie. Oglądanie powłok skórnych. Ocenę stanu powłok skórnych przeprowadza się zgodnie z zasadami podanymi na str. 61. Zwracać uwagę na stan turzycy. Włos zjeżony, wilgotny i łatwo wychodzący przy próbie wyciąga, nia, nasuwa, podejrzenie zaparzenia. Zaparzenie tkanek rozwija się stosunkowo szybko, jeśli po ubiciu tuszka, została, ułożona na, boku. Oglądanie rany postrzałowej. Stan i wielkości ran postrzałowych (śrut) ocenia się zgodnie z za, sadami podanymi na str. 62. Badanie i oględziny tuszki. Badanie rozpoczyna się od skoków tylnych, na których tuszka jest zawieszona. Chwytamy oburącz oba udźce i przesuwamy równocześnie ręce w dół, starając się wyczuć pod palcami nieprawidłowości w budowie i strukturze tkanek (złamania, obrzęki). Zwracamy wpierw uwagę na węzły chłonne pachwinowe. U zdrowego zająca są one wielkości małej fasolki^ w niektórych chorobach ulegają znacznemu powiększeniu i dochodzą nawet do wielkości jaja, gołębia. Równocześnie zwracamy uwagę na stan prącia. Prącie wynicowane, zgrubiałe o zabarwieniu fioletowoczerwonym nasuwa podejrzenie brucelozy. Oglądamy okolicę odbytu i zwracamy uwagę na obecność resztek kału (konsystencja, domieszki, zapach), Przesuwając dalej ręce wzdłuż tułowia zwracamy uwagę u samic na stan gruczołów mlecznych, U zdrowej samicy gruczoły są prawie niewyczuwalne. Gruczoły mlekowe powiększone, osiągające wielkość małej maliny, nasuwają podejrzenie brucelozy. Dochodząc do głowy oglądamy nozdrza i ich okolicę, zwracając uwagę na wypływ śluzowo-ropny. Zwracamy uwagę na głowę i okoliczne tkanki, ich ew, obrzęk, powiększenie, szczególnie nasad uszu oraz warg. Węchem oceniamy zapach w okolicy miękkich powłok brzucha. Zapach gnilny nasuwa podejrzenie procesu gnilnego w jamie brzusznej. Zazielenienie skóry (dobrze widoczne w okolicy odbytu) potwierdza, to podejrzenie. Badanie tuszki ptactwa łownego Ptactwo łowne dostarcza się do punktów skupu w stanie niepatroszonym, w pierzu (przepis nie dopuszcza do kluczkowania, tj. usuwania jelit tzw. kluczką przez stek). Technika badanias oglądanie, omacywanie. i]Oglądanie i ocena rany postrzałowej.[/i] Zwrócić uwagę na ilość ran wlotowych-i wylotowych zadanych śrutem, umiejscowienie i ich stopień skupienia. Jeśli strzał został oddany w części miękkie, ocenić stopień uszkodzenia powłok brzusznych i ewentualną obecność na okrywie piór zawartości przewodu pokarmowego. Oględziny i badanie tuszki. Badanie rozpoczynać od głowy, po czym oglądać tułów i zakończyć na kończynach. Zwrócić wpierw uwagę na kształt głowy, obecność obrzęków, zniekształceń. Oglądać grzebień, korale, oceniając ich kształt barwę, obecność owrzodzeń, strupów itp. Grzebień i korale mogą mieć barwę jasnoczerwoną, czerwoną, ciemnoczerwoną i bladą. Oglądać zewnętrzne nozdrza, zwracając uwagę na obecność i rodzaj wypływu. Z kolei oceniać stan gałek ocznych, (napięcie, przezroczystość, zmętnienie, obrzęk i zaczerwienienie spojówek, wypływ surowiczy, śluzowy, ropny, sklejenie powiek). Badanie tułowia rozpocząć od oceny stanu okrywy piórowej. Pióra nastroszone, matowe, wilgotne uzasadniają podejrzenie schorzeń. Zwrócić uwagę na ubytki w piórach, szczególnie w okolicy steku. Następnie przystąpić do omacywania tuszki. W tym celu uchwycić ją oburącz, rozpoczynając od szyi, po czym przesuwać ręce wzdłuż tułowia, starając się wyczuć palcami stopień rozwoju umięśnienia, wykrywając równocześnie uszkodzenia postrzałowe kości i inne odchylenia od prawidłowej budowy. Oglądać ujście steku oraz jego najbliższą okolicę.Stek obrzękły, wyniesiony i zaczerwieniony jest dowodem stanu chorobowego przewodu pokarmowego. Ubytki piór w okolicy steku, zanieczyszczenie kałem o różnej konsystencji potwierdzają podejrzenie. Oględziny skóry powłok jamy brzusznej polegają na oglądaniu jej zabarwienia (jasnożółta, kremowa, zielonkawa zielonożółta lub ciemnozielona). Napięte powłoki brzuszne przy jednocześnie zmienionym zabarwieniu skóry oraz nieswoistym zapachu wskazują na proces gnilny w jamie brzusznej. Początki procesu gnilnego w tkankach można stwierdzić, wykonując w tym celu cięcia w obu pachwinach (między tylną kończyną a ścianą klatki piersiowej). Zapach tkanek przeciętych miejsc oceniać węchem. Badanie tuszy oskórowanej Zasady i technika badania tusz oskórowanych jest identyczna, jak badania tusz zwierząt rzeźnych. Skóra oraz przynależne narządy wewnętrzne (zając, ptactwo łowne) powinny być przygotowane do bada.nia w sposób uła.twiający usta.le - nie ich związku z właściwą tuszą. Badanie tuszy rozpoczyna się od oglądania wewnętrznej powierzchni skóry. Zwrócić uwagę na. obecność przekrwień, wielkość i stopień uszkodzenia postrzałowego mięśni oraz kości. Oceniać stopień umięśnienia (lepiej widoczny po oskórowaniu) oraz jakość i ilość tłuszczu międzymięśniowego. Dotykiem badać konsystencję mięśni (jędrność, elastyczność). Z kolei oglądać otrzewną i opłuczną ścienną, poszukując różnego rodzaju zmian w postaci wybroczyn, przekrwień, nalotów włóknikowych, śladów zrostów, zanieczyszczeń krwią oraz zawartości przewodu pokarmowego. Badanie płuc, wątroby, śledziony i nerek polega na, oglądaniu. Dostrzeżone zmiany chorobowe lub zmiany nasuwające podejrzenie stanu chorobowego uzasadniają wykonanie nacięć w sposób uznany za. celowy przez lekarza weterynarii, a koniecznych do rozpoznania, przyczyn nieprawidłowością

ORGANIZACJA SKUPU I OBROTU DZICZYZNĄ Dostawa dziczyzny Placówki odbioru. Ubitą zwierzynę dostarcza się do najbliższej placówki skupu należącej do Przedsiębiorstwa Produkcji Leśnej "LAS". Gdy to jest możliwe, zwierzynę należy wysyłać w godzinach wieczornych, by tra.nsport odbywał się w porze nocnej i w godzinach rannych docierał do star eji docelowej. Dokumentacja dostaw. Przy dostawie dziczyzny należy przedstawić placówce skupu prawidłowo wystawione świadectwo pochodzenia zwierzyny. Na każdą sztukę zwierzyny płowej i czarnej przy zdawaniu należy przedłożyć osobne świadectwo pochodzenia, w którym wyszczególnione jest nazwisko i adres myśliwego, numer obwodu łowieckiego, w którym dokonano odstrzału, nazwa i adres koła łowieckiego dzierżawiącego obwód. Dla jednej lub kilku sztuk drobnej zwierzyny, ubitej przez jednego myśliwego, wystawia się świadectwo zbiorowe z wjnnienieniem gatunku oraz ilości dostarczonych sztuk. W świadectwie pochodzenia zwierzyny pozyskanej na polowaniu z biorowym wymienia się tylko nazwę i adres koła łowieckiego lub zarządcy obwodu i datę polowania. W przypadku gdy dostawca nie przedstawia świadectwa, pochodzenia zwierzyny w chwili dostawy, powinien przesłać je do placówki najpóźniej w ciągu 14 dni od daty dostawy. Dostawa bezpośrednia. Dostawa bezpośrednia do placówki skupu polega na dostarczeniu ubitych przez myśliwego sztuk własnym (lub innym) środkiem lokomocji. Ta forma dostawy jest najbardziej pożądana, gwarantuje bowiem dostar.- czenie dziczyzny w stanie świeżym. Dotyczy to zwłaszcza zwierzyny zastrzelonej w ciepłej porze roku. Dzikie kaczki powinny być dostarczane wyłącznie bezpośrednio. Bezpośredniej dostawy dziczyzny można również dokonywać transportem kolejowym. Tusze na, daje się jako przesyłkę bagażową. Nadający obowiązany jest do dopilnowania załadunku zwierzyny do wagonu i dostarczenia osobiście do placówki skupu. Dostawa kolejowa. Dziczyznę kierowaną do placówki skupu transportem kolejowym nadaje się wyłącznie jako przesyłkę ekspresową, z żądaniem najkrótszej drogi przewozu. Każda ubita sztuka, zwierzyny grubej albo wiązka, (pakiet) zwierzyny drobnej musi być zaopatrzona w tzw. adres pomocniczy (zawieszka kolejowa). Skup i obrót dziczyzny Skupem i obrotem dziczyzny zajmuje się Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej "Las". Prowadzi ono na terenie kraju placówki skupu ubitej zwierzyny. Sieć terenowa skupu i obrotu dziczyzny składa się z baz zbiorczych (wojewódzkich) i stałych punktów skupu rozmieszczonych w terenie o większym występowaniu użytkowej zwierzyny łownej. Ponadto do obsługi większych polowań zbiorowych służą samochody przystosowane do przewożenia ubitej zwierzyny. Placówki skupu dokonują odbioru ilościowego ubitej zwierzyny, klasyfikacji jakościowej, obliczenia i wypłaty należności za dostarczone sztuki, okresowo magazynują przygotowują dziczyznę do składowania, ora, z do wysyłki do przetwórni i na eksport® W placówkach skupu przeprowadza, się badanie sanitarno- weterynaryjne dostarczonej zwierzyny. Pomieszczenia bazy i obrotu i skupu dziczyzny. Baza powinna składać się z odpowiednich pomieszczeń i urządzeń u- możliwiających przeprowadzanie wszystkich czynności związanych z przyjmowaniem dziczyzny, obróbką, przygotowaniem do składowa, nia oraz okresowego magazynowania. Pomieszczenia produkcyjne bazy jak również pomieszczenia socjalno-bytowe muszą odpowiadać wymaganiom sanitarno- -higienicznym. ustalonym dla zakładów przemysłu spożywczego. Pomieszczenia użytkowe bazy Hala manipulacyjna jest pomieszczeniem przeznaczonym do odbioru dziczyzny. Wyposażona jest w wózki do przewożenia grubej zwierzyny, wyciągi mechaniczne, suwnice, wieszaki, ha, ki ścienne, kozły itd.W hali manipulacyjnej znajdują się ujęcia wody wodociągowej, urządzenia, ściekowe i kanalizacyjne w ilości zapewniającej utrzymanie dobrych warunków sanitarno-higienicznych. W wydzielonej części tego pomieszczenia znajduje się podłoga ażurowa (kratownica, ) do czasowego złożenia, dziczyzny. Hala, przetwórcza. jest wyposa.żona w sprzęt przeznaczony do rozbioru tusz (stoły pokryte blachą, haki, wieszaki itd.). Również i w tym pomieszczeniu znajduje się odpowiednia, ilość ujęć instalacji wodociągowej i kanalizacyjna). Komory chłodnicze (posiadają instalację do regulowania temperatury) - służą do okresowego przetrzymywania, dziczyzny kierowanej do chłodni składowych zakładów przetwórczych lub na eksport. Pomieszczenia, socjalne placówek skupu i obrotu. Do pomieszczeń socjalnych, przeznaczonych dla personelu, należą; umywalnie, natryski, wanny, szatnie, pokój śniadaniowy i urządzenia sanitarne. Wysoki stan higieny tych pomieszczeń rzutuje na. poziom higieny produkcji i jakość higieniczną gotowego produktu. Lekarz weterynarii sprawuje również nadzór sanitarny na, d pomieszczeniami socjalnymi. Wymagania sanitarno-higieniczne dla baz obrotu i skupu dziczyzny. Stosownie do przepisów budowlanych i przepisów sanitarnych budynki i pomieszczenia baz obrotu i skupu dziczyzny muszą odpowiadać podstawowym wymaganiom sanitarnohigienicznym. Budynek bazy wznosi się z materiałów trwałych ze szczególnym uwzględnieniem ich odporności na wilgoć. Konstrukcja budynku powinna zapewniać utrzyma, nie temperatury wewnętrznej pomieszczeń na, wymaganym poziomie oraz umożliwiać swobodny odpływ pary wodnej na zewnątrz. Konstrukcja okien, drzwi i otworów wentylacyjnych powinna wykluczać możliwość przenikania do pomieszczeń owadów i gryzoni (siatki ochronne). Podłogi w pomieszczeniach wykonuje się z materiału wodoodpornego, o gładkiej a nie śliskiej powierzchni, z nieznacznym spadkiem w kierunku wlotu studzienek ściekowych. Ściany pomieszczeń są malowane farbą olejna lub wyłożone płytkami. Pozostałe powierzchnie ścian i sufitów mają powierzchnie gładkie nieprzepuszczalne oraz odporne na wilgoć. Pomieszczenia bazy (hala manipulacyjna., hala obróbki, magazyn chłodzony i inne pomieszczenia) powinny być odpowiednio obszerne, by tusze można było swobodnie rozwieszać a jednocześnie przy przesuwaniu ich nie dochodziło do zakłóceń w cyklu produkcyjnym. Dziczyzna nie może być magazynowana, w pozycji leżącej. W magazynie chłodniczym umiejscowiona jest klatka (zamykana) do okresowego przetrzymywania dziczyzny zakwestionowanej przez lekarza weterynarii. Umywalnie w halach produkcyjnych znajdują się obok stanowisk pracy (ujęcie ciepłej i zimnej wody, mechanizm zapewniający mieszanie wody ciepłej i zimnej, mydło, płyn odkażający, ręczniki do jednorazowego użytku, pojemniki na ręczniki zużyte itd.). Wypływ wody z kranów uruchomia, się pedałem nożnym. Urządzenia wodociągowo-kanalizacyjne, wentylacja, oraz oświetlenie muszą odpowiadać przyjętym normom sanitarnohigienicznym. Stanowisko sanitarno-weterynaryjnego badania mięsa musi zapewniać swobodne i nieskrępowane wykonywa.nie wszystkich czynności. Oświetlenie sztuczne na stanowisku badania odpowiada natężeniu 500 lu^ówo Sta.nowisko jest wyposażone w sterylizator do odkaża.nia narzędzi oraz umywalnie. W pomieszczeniu, w którym bada. się dziczyznę, znajduje się konfiskator podręczny do nieszkodliwego usuwania części niezdatnych do spożycia. Ponadto na terenie bazy znajduje się konfiskator główny (zbiorczy). W placówce skupu dziczyzny powinno znajdować się wydzielone pomieszczenie dla. lekarza weterynarii, w którym bada się jednocześnie mięso w kieinanku na. obecność włośni. Obowiązek placówek skupu w zakresie skupu i przechowywania dziczyzny Uwagi ogólne. Placówka skupu odbiera dziczyznę bezpośrednio od myśliwego, który dostarcza ją własnym środkiem lokomocji albo ze stacji kolejowej - jeżeli zwierzyna była nadawana jako przesyłka kolejowa. W placówce tusza zostaje sklasyfikowana. tj. zostaje określone klasa, jakości) poddana badaniu lekarsko-weterynaryjnemu, poddana toalecie i przygotowana do składowania w chłodni. Tusze lub części tuszy uznane przez lekarza weterynarii za. niezdatne do spożycia przekazuje się do zakła.du u- tylizacyjnego zgodnie z przepisami. Odbiór i magazynowanie ubitej zwierzyny grubej. Do czasu poddania wymienionym zabiegom, tusze muszą być przechowywane w odpowiednich warunkach higienicznych, w pomieszczeniu chłodnym i przewiewnym, zawieszone za tylne kończyny. Miejsca przecięć rozchyla się drewnianymi rozpórkami. Toaleta tuszy sprowadza się do usunięcia zanieczyszczeń zewnętrznych (ziemia, krew, części roślin, ciała obce). Okrywę włosową czyści się szczotką lub zgrzebłem.Rany postrzałowe oczyszcza ze skrzepów krwi, poszarpanych tkanek, odłamków kostnych i ta. Hdycie wodą tkanek jest niedopuszczalne. Dalej sprawdza się czy sztuka została prawidłowo wypatroszona przez myśliwego (str. 17), usuwa ewentualne usterki, wyciera czystą gazą resztki skrzepów krwi, treści pokarmowej, jaja much i inne ciała obce. Nie należy zszywać ran postrzałowych. Odbiór i magazynowanie ubitej zwierzyny drobnej (zające). Odbiór ubitych zajęcy przez placówkę skupu odbywa się według tych samych zasad, co przy odbiorze dziczyzny grubej. Zające muszą być magazynowane w pomieszczeniach chłodnych, suchych i przewiewnych wyposażonych w odpowiednie urządzenia do zawieszania tuszek (stojaki, kozły, drążki). Przed skierowaniem do składowania tuszki zajęczę poddaje się toalecie, polegającej na dokładnym oczyszczeniu turzycy z resztek ziemi i krwi. Turzycę należy dokładnie wyczesać. Głowę tuszki zajęczej owija się papierem pergaminowym i związuje sznurkiem. Każda tuszka zostaje zaopatrzona w etykietkę, wypełnioną zgodnie z obowiązującą normą branżową (str. 49). Odbiór i magazynowanie ubitego ptactwa łownego. Odbiór ubitego ptactwa, jak wyżej. Ptactwo łowne musi być magazynowane w odpowiednich warunkach higienicznych, w chłodnych, suchych i przewiewnych pomieszczeniach w pozycji wiszącej, zawieszone za główki na trokach ze sznurka na stojakach, kozłach, wieszakach itd. Klasę jakości określa pracownik placówki skupu. Przed oddaniem ubitego ptactwa do chłodni, główki owija się papierem pergaminowym, papier obwiązuje sznurkiem. Każdą sztukę zaopatruje się w etykietkę wypełnioną zgodnie z normą branżową dla poszczególnych gatunków ptaków. Tuszki układa się w skrzynkach, odpowiednio przygotowanych dla każdego gatunku, wyłożonych wewnątrz papierem pergaminowym. W przypadku kuropatw - oddzielnie pakuje się młódki, oddzielnie starki.

POSTĘPOWANIE Z UBITĄ ZWIERZYNĄ NA ŁOWISKU Jakość sanitarno-higieniczna, użytkowa i handlowa dziczyzny zależy w znacznym stopniu od miejsca, w jakie zwierzę zostało trafione oraz od prawidłowego wykonania wstępnych czynności na łowisku, zabezpieczających dziczyznę przed zepsuciem, obniżeniem a nawet całkowitą utratą jakości. Niewłaściwe obchodzenie się z ubitą zwierzyną powoduje szybkie psucie się dziczyzny i dyskwalifikację przez lekarza weterynarii. W skali krajowej straty powstałe z tego powodu są b. znaczne. Największy odsetek skonfiskowanych tusz (najczęściej dzika) przypada w okresie lata i wczesnej jesieni. Znajomość tych wszystkich czynności i zabiegów ma ważne znaczenie dla lekarza weterynarii, który na tej podstawie wyrabia sobie pogląd o postępowaniu z tuszą. Strzał oddany do zwierzęcia, powinien być precyzyjny. Zwierzę dobrze trafione natychmiast pada w ogniu. Przykładem dobrze trafionej zwierzyny płowej jest strzał "w komorę" lub "w kark", zwierzyny czarnej - "strzał w komorę" lub "za ucho". Strzał niecelny oddany w miękkie partie ciała kończy się zazwyczaj ucieczką zwierzęcia (postrzałek). Ranione zwierzę odszukane nieraz dopiero po kilkunastu godzinach jest martwe. W międzyczasie w tkankach z reguły rozwija się proces rozpadu autolitycznego (zaparzenia) lub gnicia, wywołanego przez drobnoustroje (pora letnia!). Uszkodzone nieprawidłowym strzałem najcenniejsze elementy dziczyzny (udźce, szynki, comber, schab) tracą wartość handlową i użytkową oraz ulegają szybciej procesowi zepsucia, przez naruszenie naturalnej odporności tkanek na zakażenie bakteryjne. Postępowanie z ubitą zwierzyną dzieli się na następujące etapy. - patroszenie, - studzenie, - pobieranie trofeów, - przechowywanie, - transport. Postępowanie ze zwierzyną grubą Jeżeli zwierzę runęło w ogniu i nie ma niebezpieczeństwa zaatakowania myśliwego przez rannego osobnika, należy je niezwłocznie dobić. Zwierzynę która posiada poroże stanowiące trofeum myśliwskie, dostrzeliwuje się, starając się umieścić pocisk w środku nasady karku. Inną zwierzynę grubą należy dostrzelić umieszczając pocisk za uchem w podstawie czaszki. Patroszenie. Po ubiciu każda sztuka grubej zwierzyny niezależnie od pory roku musi zostać niezwłocznie wypatroszona. Odkładanie tej czynności może łatwo doprowadzić do zaparzenia mięsa, szczególnie gdy zwierzę zostało trafione w żołądek lub jelita. Samce należy przede wszystkim wytrzebić. Zaniechanie tej czynności lub odłożenie na później wpływa z reguły ujemnie na zapach mięsa Usilna woń płciowa szczególnie w o- kresie godowym). Trzebienie odbywa się przez przecięcie moszny i wyłuszczenie najpierw jednego, potem drugiego jądra. Następnie przecina się nasieniowody, możliwie najniżej przy tułowiu. Obcinanie jąder razem z moszną jest czynnością nieprawidłową. Patroszenie tuszy odbywa się w następujący sposób: martwe zwierzę układa się na grzbiecie, w miejscu ocienionym i przewiewnym, tak aby głowa była ułożona nieco wyżej; taka pozycja umożliwi spłynięcie krwi do obszaru brzusznego (Rys. 4). Jeśli zachodzi konieczność przesunięcia tuszy w upatrzone, wygodne do patroszenia, miejsce należy przeciągnąć ją, chwytając za głowę lub kończyny przednie, a nie "pod włos", gdyż powoduje to zabrudzenie a nawet uszkodzenie sukni, a tym samym obniżenie klasy i stanu higienicznego tuszy. Patroszenie rozpoczyna się od przecięcia skóry i warstwy mięśni na podgardlu, od kąta żuchwy do wejścia do klatki piersiowej i odpreparowania tchawicy oraz przełyku od połączeń z tkankami. Oba narządy obcina się następnie możliwie blisko gardzieli. Przełyk przy ujściu do klatki piersiowej zaciska się sznurkiem by uniknąć zanieczyszczenia tuszy treścią pokarmową żołądka. Z kolei wykonuje się cięcie między pośladkami, przecinając skórę, mięśnie smukłe (mm. gracilli) aż do spojenia łonowego. Spojenie łonowe u starych sztuk przecina się piłką, u młodych nożem myśliwskim.Nie należy wyłamywać ręcznie pośladków, mięso bowiem oddziera się od kości i można łatwo wyłamać staw biodrowy, obniżając wartość dziczyzny. W ten sposób odsłania się końcowy odcinek jelita odbytowego wraz z pęcherzem moczowym, które odpreparowuje się i wycina wraz z odbytem (u samicy wraz z zewnętrznymi narządami płciowymi) od połączeń z okolicznymi tkankami. Następnie w powstały otwór w powłokach brzusznych wkłada się par lec wskazujący i środkowy lewej ręki i odciąga, powłoki ku górze, wprowadza między palce nóż myśliwski i jednorazowym długim cięciem otwiera jamę brzuszną do wyrostka mieczykowatego (Rys. 5). Taka technika, postępowania chroni jelita, przed przecięciem i zanieczyszczeniem jamy brzusznej. U samców przecina się teraz skórę wzdłuż puzdra, i odpreparowuje możliwie najgłębiej prącie, które odcina się po wyjęciu narządów jamy brzusznej. Narządy rodne samicy usuwa się po wyjęciu wszystkich wnętrzności. Rys. 4. Patroszenie tuszy dzika. Rys. 5. Przecinanie powłok brzusznych Rys. 6. Miejsca przecięć skóry w tuszy zwierzyny grubej Usunięcie narządów wewnętrznych jamy brzusznej i klatki piersiowej odbywa, się przez przecięcie części żebrowej przepony szerokim cięciem od strony jamy brzusznej.W powstały otwór wprowadza się do klatki piersiowej rękę, ujmuje tchawicę i przełyk i delikatnym ale mocnym ruchem wyciąga się płuca wraz z sercem do jamy brzusznej. Następnie przesuwając ku tyłowi narządy klatki piersiowej usuwa się narządy jamy brzusznej, odcinając je od ich naturalnych połączeń. Każdorazowo należy również usunąć z jamy brzusznej nerki i pokłady sadła (łoju); (z tkanek przykrytych warstwą tłuszczu, ciepło wypromieniowuje znacznie wolniej). Z kolei oczyszcza się dokładnie jamę piersiową i jamę brzuszną ze skrzepów krwi i kawałków tkanek. W tej fazie czynności można dokonać oględzin i oczyszcza się ranę postrzałową. Miejsce wlotu i wylotu pocisku należy każdorazowo - nawet przy prawidłowym trafieniu - oczyścić nożem z przekrwień, skrzepów krwi, zanieczyszczeń, strzępów tkanek, odłamków kostnych i sierści. W przypadku gdy sztuka została trafiona "na miękkie", należy usunąć pozostałości treści przewodu pokarmowego, a nawet powycinać nożem te części, które zostały zanieczyszczone kałem. Teraz podnosi się tuszę za przednie kończyny lub zawiesza za kończyny tylne, aby spowodować wyciek resztek krwi. Następnie obie jamy wyciera się suchą i czystą szmatką. Nie wolno używać do tego celu świeżych części roślin, nie należy również przemywać zewnętrznych i wewnętrznych powierzchni tuszy wodą (szybsze wystąpienie procesu gnilnego). Niedopuszczalne jest również wypełnienie jamy tuszy roślinami (pokrzywy, jedlina). Dalsza czynność polega na wykonaniu głębokich nacięć pod łopatkami (tzw. podcięcia pach), w celu szybszego wystudzenia tuszy (Rys. 6). Brak nacięcia lub nacięcie wykonane wadliwie w znacznym stopniu opóźnia wychładzanie tuszy, dotyczy to szczególnie tusz mających grube pokłady tłuszczu na karku (odyńce, jelenie - samce). Podłużne cięcia powinny mieć długość około 25 cm. Pachy nacina. się czystym nożem. W tuszy zwierzyny grubej nie wolno przecinać mostka jak również wycinać polędwicy. Uszkodzenia te dyskwalifikują tuszę jako produkt eksportowy. Narządy wewnętrzne (płuca, serce, wątroba) oraz język zużytkowuje myśliwy, jeśli nie budzą zastrzeżeń pod względem zdrowotnym. Narządy jamy brzusznej myśliwy ma obowiązek zakopać na miejscu, tak głęboko, by mieć pewność, że wolno żyjące drapieżce nie wytrzebią ich. Narządy pochodzące od zwierząt dotkniętych chorobami inwazyjnymi lub zakaźnymi, mogą bowiem stanowić ogniwo w dalszym rozprzestrzenianiu się chorób (Rys. 14, Rys. 20). Studzenie. Po wykonaniu opisanych zabiegów kolejną czynnością, należącą do myśliwego, jest studzenie tuszy.Tuszę wychładza się od razu na łowisku albo po przywiezieniu jej do punktu zbornego, (kwatery myśliwego)0 Przewożenie nie wystudzonej i ciepłej jeszcze tuszy zwierzyny może być niebezpieczne, gdyż w porze letniej mięso często ulega zaparzeniu, Wypatroszonych tusz nie wolno układać ciasno na wozie, a tym bardziej w stosy; w talęich warunkach nawet przy obniżonej temperaturze powietrza w tkankach łatwo rozwija się zaparzenie. Na. łowisku tuszę studzi się przez zawieszenie jej w o- cienionym i przewiewnym miejscu, najczęściej na konarze. Wychładzanie trwa kilka godzin w zależności od aktualnych warunków atmosferycznych i ciężaru tuszy. Jeżeli studzenie tuszy w pozycji wiszącej jest niemożliwe, układa się ją na grzbiecie głową w dół, wykorzystując naturalne spadki irów, wzgórze), pod zad, kark i grzbiet podkładając kawałki drewna. W ten sposób sztuka szybciej stygnie, a jednocześnie j est zapewniony przewiew na styku tułów -ziemia. Wieszanie dziczyzny grubej za głowę jest niewłaściwe.Tuszę należy zawieszać zawsze głową w dół, co zapewnia spływ resztek krwi w kierunku głowy, a tym samym lepsze wykrwawienie najważniejszych elementów mięsnych. Celem zwiększenia powierzchni wypromieniowywania ciepła z tuszy we wszystkie przeciętne miejsca wkłada się czyste kawałki drewna (tzw. rozpórki), (Rys. 7). Studzenie tuszy w pomieszczeniu (stodoła, szopa) odbywa się w taki sam sposób jak. na. łowisku. Piwnice, z uwagi na wilgoć i specyficzny "piwniczny za.pach", nie nadają się do studzenia. Czas studzenia dziczyzny (jeleń, daniel, dzik) w porze letniej nie może być krótszy niż 12 godzin, w porze zimowej nie mniej niż 8 gods. Studzenie sam w porze letniej nie może trwa, ć krócej niż 8 godzin. Pobieranie trofeów. Trofeum należy odcinać w sposób nie obniżający wartości ubitej tuszy jako przedmiotu handlu i nie wpływający na wtórne zakażenie. Odyńcom odcina się przednią część gwizdu z szablami i fajkami (orężem) równym cięciem (przy użyciu piłki) za czwartym zębem trzonowym, po uprzednim odpreparowaniu skó ry z górnej szczęki i żuchwy. Po odcięciu gwizdu skórę zawiązuje się by osłonić miejsce odcięcia przed inwazją owadów i zanieczyszczeniami. -Samcom zwierzyny płowej odcina się całą głowę. W tym celu nacina się skórę wokół karku między łyżkami a porożem, i odcina głowę między podstawą czaszki a. pierwszym kręgiem szyjnym. Następnie naciąga się skórę z karku na powierzchnię przecięcia, i jeśli to jest możliwe - zszywa mocnym szpagatem. Powierzchnię odcięcia, na.leży osłonić papierem pergaminowym, owiązując go wokół szyi. Rys. 7. Studzenie tuszy zwierzyny grubej Rys. 8. Usuwanie moczu z tuszki ubitego zająca. Rys. 9. Wóz do transportu ubitych zajęcy Przechowywanie. Jeśli w punkcie zbornym upolowana dziczyzna oczekuje na odtransportowanie, tusze należy powiesić w chłodnym i przewiewnym miejscu (piwnice, lodownie polowe - wykluczone) zabezpieczyć przed owadami, gryzoniami, kotami. W porze zimowej dobrze wystudzona tusza powinna być dostarczona do punktu skupu w ciągu 3 dób, w porze letniej w ciągu 1 doby od ubicia. Transport. Dziczyznę wysyłaną koleją nadaje się wyłącz- nie jako przesyłkę ekspresową. Zgodnie z przepisami kolejowymi powierzchnie wewnętrzne i zewnętrzne tuszy muszą być oczyszczone i wysuszone. Tzw. adres pomocniczy przymocowuje się do jednej z kończyn. W ciepłych porach roku należy zaplanować przewiezienie przesyłki nocą. Tusze nie mogą być załadowane do wagonu, w którym poprzednio przewożono towary o silnym zapachu (np. materiały pędne, preparaty chemiczne, owoce, warzywa itd.). Postępowanie ze zwierzyną drobną Zajac. Jeżeli ubity zając daje jeszcze oznaki życia, należy dobić go silnym uderzeniem krawędzią dłoni lub kijem za słuchami. Niezwłocznie po zastrzeleniu należy usunąć z tuszki mocz; zaniedbanie tej czynności powoduje w krótkim czasie znaczne pogorszenie smaku dziczyzny, co obniża., a nawet dyskwalifikuje jej wartość handlową i spożywczą. Mocz usuwa się przez uniesienie tuszy za przednie kończyny i kilkakrotne masowanie palcami okolicy podbrzusza (masowanie wykonuje się z góry na dół), (Rys. 8). Większą ilość tusz zajęczych (polowanie zbiorowe) przetransportowuje się na specjalnie przystosowanym wozie (karawan), na którym zbudowane jest rusztowanie do zawieszania, ubitych sztuk, (Rys. 9). Zające wiesza, się za skrzyżowane tylne kończyny. W tym celu wykonuje się perforację skóry na jednym ze skoków za ścięgnem Achillesa, i w powstały otwór przeciąga drugi skok (rys. 10). Tuszki po winny swobodnie wisieć i nie stykać się ze sobą. Drążki muszą być umocowane odpowiednio wysoko, aby głowy tuszek nie spoczywały na dnie -pojazdu. Tusz zajęczych nie należy układać w stosy (możliwość zaparzenia). W czasie polowania, nie należy nosić ubitych zajęcy w siatce, plecaku itd., gdyż w takich warunkach tusza deformuje się, a mięso z reguły ulega zaparzeniu. Rys. 10. Sposób krzyżowania, tylnych skoków i zawieszania tuszki zająca Rys. 11. Prawidłowy (a) i nieprawidłowy (b) sposób przenoszenia ubitych zajęcy Rys. 12. Prawidłowy sposób noszenia ubitego ptactwa Po skończonym polowaniu tusze zajęcze przezna.czone do dalszego transportu przetrzymuje się w punkcie zbornym, rozwiesza, jąc je w przewiewnej stodole, szopie itd. Przetrzymywanie ciepłych tuszek w budynkach gospodarskich, piwnicach jak również układanie w stosy jest niebezpieczne, nawet jeśli tusze wydają się być dostatecznie wystudzone. Ubitych sztuk zajęcy nie wolno wlec po ziemi, gdyż w ten sposób zanieczyszcza się je wodą i ziemią (rys. 11). Tusze zmoczone i pokrwawione suszy się, oczyszcza, wyczesuje turzycę, usuwa ewentualne wystające odłamki kostne. Celem zabezpieczenia tusz przed zmoknięciem (deszcz, śnieg) konstrukcję karawanu przykrywa się płachtą. Tusze zajęcze przewożone dalej pociągiem lub samochodem ciężarowym zawiesza się również na specjalnych stojakach. Zające powinny być dostarczone do placówki skupu nie później niż w dwa dni po ubiciu. Przewożenie ubitych za.jęcy w bagażniku samochodu jest niewskazane. Postępowanie z ptactwem łownym Ubite ptaki myśliwy nosi ze sobą podczas polowania zawieszone za główki na, skórza.nych troczkach, w niewielkich pęczkach po 3÷4 sztuki (rys. 12). Podczas słonecznych i ciepłych dni nie należy nosić ptaków zbyt długo, lecz zawiesić je w miejscu ocienionym w ten sposób, by nie dotykały do siebie i wystygły. Ubitych pta.ków nie należy nosić w siatce, plecaku (możliwość deformacji i zaparzenia, dziczyzny) oraz zawieszać za. kończyny (możliwość uszkodzenia piór). Ptactwo (bażanty) strzelane na polowania.ch zbiorowych wiesza się na, karawanie, przez co dobrze stygnie i zachowuje dobry wygląd. Podczas polowania na kaczki z łodzi zastrzelone ptaki układa się na dnie na warstwie trzciny - jedna tuszka o~ bok drugiej, Tuszki należy osłonić przed działaniem promieni słonecznych, Podczas deszczowej pogody tuszki należy chronić - szczególnie kuropatwy - przed zamoknięciem. Przed transportem ptaki należy oczyścić z krwi i innych zanieczyszczeń, wygładzić upierzenie i nadać tuszkom normalny kształt, jeżeli stężenie pośmiertne nastąpiło w pozie nienaturalnej. Transport ptactwa do punktu skupu odbywa się na specjalnych stojakach, tuszki zawiesza się na. nich z zachowaniem odstępów. Przewożenie tuszek ptactwa, w bagażniku samochodu nie jest wskazane (zaparzenie lub nasycenie dziczyzny zapachem benzyny i spalin). Zgodnie z przepisami myśliwy dostarcza do placówek skupu ptaki wyłącznie nispatroszone.

W wypadku wydawnictw zasada jest wyjatkowo prosta - im więcej egzemplarzy, tym niższa cena. Co do kalendarza: :clap: :clap: :clap:

ZWIERZĘTA ŁOWNE Ustawa o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim z dnia 17 czerwca 1959 r. art. 5 cytuje wykaz zwierząt uznanych obecnie za zwierzęta łowne, czyli zwierzynę, Ustawa dopuszcza jednocześnie zmiany w tym wykazie; Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego może bowiem w drodze rozporządzenia, uznać inne gatunki zwierząt za łowne, albo też wyłączyć ze spisu poszczególne gatunki zwierząt. Obecnie za zwierzynę uważa się: łosia, jelenia, daniela, sarnę, muflona, zająca, szaraka, królika, wiewiórkę, dzika, lisa, rysia, borsuka, kunę leśną, wydrę, junata, tchórza, dropia, głuszca cietrzewia, jarząbka, bażanta, kuropatwę, przepiórkę, czaplę ^iwą, słonkę, dubelta., derkacza, bekasa, bekasika, batalio na, łyskę, dziką gęś, dziką kaczkę, grzywacza, kwiczoła i paszkota, Myśliwi - niezależnie od podziału przyjętego w systematyce zoologicznej - dzielą zwierzęta łowne na: - zwierzynę grubą, - zwierzynę drobną, - ptactwo wodne i błotne. W cytowanym podziale miejsce niektórych gatunków zwierząt dzikich nie jest dość dokładnie określone, np. jedni autorzy zaliczają dropia i głuszca, do zwierzyny grubej, inni klasyfikują te ptaki do zwierzyny drobnej. Obecnie, zgodnie z najczęściej reprezentowanym poglądem w piśmiennictwie łowieckim, do zwierzyny grubej zalicza się: łosia, jelenia, daniela, sarnę, muflona., dzika, rysia i dropia. Do zwierzyny drobnej zalicza się: zająca, królika, wiewiórkę, lisa, borsuka, junata, wydrę, tchórza., kunę, głuszca, cietrzewia, jarząbka, bażanta, kuropatwę, przepiórkę oraz gołębia grzywacza. Trzecią grupę zwierząt tworzy ptactwo wodne i błotne: czapla, siwa, dzikie gęsi, dzikie kaczki, słonka, dubelt, derkacz, bekas, bekasik, batalion, łyska, kwiczoły i paszkoty. Poniżej omówiono pokrótce niektóre cechy morfologiczne i anatomiczne zwierząt łownych, których dziczyzna ma wartość w użytkowaniu handlowym. Zwierzyna gruba Zwierzynę grubą dzieli się nas - zwierzynę płową (łoś, jeleń, daniel, sarna), - zwierzynę czarną (dzik). Zwierzyna płowa Cztery gatunki zwierzyny, które określa się jako zwierzynę płową, należą do rodziny jeleniowatych (cervidae), rzędu parzystokopytnych, podrzędu przeżuwających. Zwierzęta te posiadają wiele wspólnych cech biologicznych, w tym również podobne obyczaje. Słownictwo łowieckie, stosowane w odniesieniu do tych gatunków, zawiera również dużo wspólnych określeń. Łoś (Alces alces). Jest to największe zwierzę z żyjących dziś jeleniowatych. Ciężar ciała łosia wynosi około 400 kg długość ok. 250-270 cm, wysokość w kłębie od 165÷185 cm. Samiec łosia nosi nazwę byka, samica - klępy, osobnik młody - łoszak. W budowie ciała łosia bardzo charakterystyczne są wysokie badyle, wysoki przód i duża, ciężka głowa. Te szczegóły budowy nadają zwierzęciu charakterystyczną sylwetkę. Szyja jest krótka i masywna. Nos mocno garbaty, koniec pyska rozszerzony, warga górna jest powiększona, charakterystycznie obwisła do przodu i na boki. W okolicy krtani łoś posiada "brodę" długości około 20÷25 cm. Jest to fałd skóry pokryty dłuższym włosem. Broda jest najbardziej rozwinięta u osobników 4÷5-letnich; u łosi starszych zanika. Suknia jest ubarwiona na kolor ciemno lub brunatnoszary. Wzdłuż linii grzbietu biegnie ciemniejsza, pręga. Badyle mają znacznie jaśniejsze zabarwienie z żółtawym lub szarym odcieniem. Strona wewnętrzna badyli i tylna część brzucha są znacznie jaśniejsze, niekiedy prawie białe, w porównaniu do pozostałej sierści tułowia. Kolor letniej i zimowej sukni byków i klęp różnią się niewiele od siebie. Ruja, czyli tzw. bukowisko odbywa się we wrześniu. Klępa nosi około 240 dni i cieli się w maju lub w początkach czerwca. Starsze klępy wydają zwykle dwa łoszaki, młodsze samice- jednego. Jeleń europejski (Cervus elaphus). Jeleń jest drugim pod względem wielkości reprezentantem płowej zwierzyny, która występuje w naszym kraju, W Polsce występują dwa podgatunki: jeleń europejski zachodni (Cervus elaphus elaphus) i jeleń europejski karpacki (Cervus elaphus montanus). Niektórzy uważają, że jeleń karpacki nie jest oddzielnym podgatunkiem, a tylko regionalną formą jelenia europejskiego. Ingerencja człowieka w hodowlę zwierzyny i krzyżowanie w celu tzw. "odświeżenia" krwi spowodowały, że trudno obecnie mówić o czystości podgatunków wzgl. form jeleni występujących w naszym kraju. Jeleń odznacza się zgrabną a jednocześnie proporcjonalną budową. Wysokość w kłębie wynosi około 135 cm, długość ciała ok. 235 cm. Ciężar łani – ok. 70 kg, byka – ok. 150 kg. Spotyka się osobniki, które po wypatroszeniu ważą nawet 200 kg lub więcej. Jeleń charakteryzuje się długą szyją, która u byków i starszych łań pokryta jest od spodu grzywą. Kwiat (ogon) jest krótki, ale wyraźnie widoczny. Badyle są silne i dość cienkie, proporcjonalnie długie do długości i wysokości korpusu. Świece są duże; wyraźnie widać tzw. rowki łzowe. Łyżki jeleń posiada duże i ruchliwe. Tył zadu (lustro) jest biały albo lekko kremowy otoczony ciemniejszą obwódką. Okrywa włosowa w porze letniej jest rzadka, barwy jasnordzawej wzgl. rdzawo-brunatnej, zimą gęstnieje - z długim włosem barwy płowej. Zmiana sukni zimowej na letnią następuje w kwietniu, letniej na zimową - we wrześniu lub październiku. Okres rui (rykowisko) przypada na drugą połowę września. W okresie tym byki wydzielają typowy odór. Łania nosi płód około 240 dni; cielenie następuje w maju, rodzi się 1 lub 2 małych. Jelenie dojrzewają płciowo w drugim roku życia. Jeleń sika (Cervus nippon nippon). Zwierzę to nie należy do gatunku rodzimego, zostało bowiem sprowadzone z Azji w końcu XIX wieku, w Polsce bytuje w lasach woj. gdańskiego i woj. katowickiego. Jeleń sika wielkością odpowiada danielowi. Wysokość w kłębie wynosi ok. 85 cm, ciężar przeciętny byka - ok. 50 kg. Podobnie jak wszystkie jeleniowate, zmienia dwukrotnie suknię. Suknia letnia jest wiśniowo-gniada, po bokach ciała opatrzona w jaśniejsze cętki różnej wielkości. Wzdłuż grzbietu biegnie stosunkowo szeroka, ciemna smuga. Kwiat biały z czarną smugą przez środek. Podbrzusze i przyśrodkowe powierzchnie badyli są jaśniejsze, u łani nawet białe. Lustro jest intensywnie białe, również z ciemniejszą obwódką. Suknia zimowa ciemnieje, cętki nikną. Okres rui rozpoczyna się w połowie października i trwa do końca listopada. Daniel (Dama dama). Daniel został sprowadzony do Polski stosunkowo późno, bo w XVII wieku. Jest to gatunek południowo-europejski. W Polsce występuje w kilku województwach. Daniel jest znacznie mniejszy od jelenia. Długość ciała dochodzi do 140 cm, wysokość w kłębie wynosi od 80÷90 cm, ciężar byka - 60÷80 kg, ciężar łani - 30÷45 kg. Okrywa włosowa daniela jest szarobrunatna, latem - rdzawobrunatna z białymi plamami. Na sukni letniej i zimowej przez grzbiet biegnie ciemna, prawie czarna smuga, podbrzusze, okolica szyi oraz przyśrodkowe powierzchnie badyli i lustro są białe. Kwiat stosunkowo długi (ok. 20 cm) -od zewnątrz czarny, od spodu biały. Daniel zmienia suknię w maju - czerwcu oraz we wrześniu - październiku. Cechą charakterystyczną występującą u tego gatunku jest albinizm i melanizm. Albinizm należy do rzadkości (suknia latem lekko kremowa, zimą - brudnopopielata), melanizm występuje u daniela częściej. Okres rui, zwany również bekowiskiem, rozpoczyna się około połowy października i trwa do początków listopada. Byk w okresie bekowiska wydziela specyficzny odór, znacznie nawet silniejszy aniżeli jeleń. Łania cieli się w czerwcu po około 220 dniach ciąży, rodzi przeważnie dwa - rzadziej jednego lub trzy cielaki. Sarna (Capreolus capreolus). Sarna jest najbardziej rozpowszechnionym, najliczniej reprezentowanym przedstawicielem zwierzyny płowej. Występuje w całej Polsce, w największych jednak ilościach w województwach zachodnich. Sarna bytuje w lasach, choć w okolicach bezleśnych (zachodnie części kraju) spotyka się dość licznie sarnę nie posiadającą ostoi w lasach, ale bytującą przez cały rok na przestrzeniach otwartych. Jest to tzw. sarna polna nie różniąca się zresztą pokrojem i innymi cechami biologicznymi oraz trybem życia od sarny leśnej. Sarna posiada, stosunkowo krótki tułów osadzony na cienkich i długich cewkach. Ogon bardzo krótki, ukryty w okrywie włosowej talerza. Ciężar ciała waha się w granicach 15÷30 kg. Suknia zimowa (od września - października do kwietnia - maja) jest szaropopielata; letnia – czerwono ruda. Spód ciała i talerz – jasne. W okresie zimowym talerz staje się zupełnie biały. Ruja u sarn przypada na połowę lipca i trwa około 4 tyg. Kocenie przypada na koniec maja lub początek czerwca. Ciąża trwa więc około 40 tygodni. Zwierzyna czarna Dzik (Sus scrofa), rodzina: świniowate (suidae). Dzik występuje na terenie całej Polski. Jest przedstawicielem rodziny świniowatych, rzędu parzystokopytnych, podrzędu nieprzeżuwających. Pokrojem dzik przypomina świnię domową, jest jednak zbudowany znacznie silniej i posiada wysokie, mocne kończyny (biegi). Głowa jest większa aniżeli u świni, charakteryzuje się długim gwizdem (ryj), zakończonym tabakierą (nos). Mięśnie tabakiery są bardzo silne, zaopatrzone w mocne ścięgna, umożliwiające dzikowi rycie gleby w okresie zimowym. Świece są bardzo małe, nieduże są również uszy. Cechą charakterystyczną sylwetki jest silna, rozbudowa przodu w stosunku do zadu, jednocześnie przód jest wyższy od zadu. Biegi dość wysokie, zakończone rapciami i szpilami. Dzik posiada suknię brunatnoszarą lub brunatnoczarną. Szczecina, jest gruba i sztywna, szczególnie na grzbiecie, gdzie tworzy tzw. chyb. Suknia dzika składa się jednocześnie z części wełnistej, szczególnie gęstej w okresie zimowym. Ciężar oraz wielkość dzika wiąże się w znacznym stopniu z wiekiem: dzik dwuletni waży około 50 kg, stare osobniki (odyńce) osiągają ciężar nawet do 300 kg. W nomenklaturze łowieckiej młode dziki obojga płci w pierwszym roku życia do końca marca roku następnego nazywa się warchlakami. Przelatki są to młode dziki w drugim roku życia (od kwietnia do końca marca następnego roku). Lochą nazywa się samicę powyżej drugiego roku życia lub samicę od czasu jej pierwszego pokrycia (Haber). Wycinek jest to samiec w trzecim roku życia. Odyniec to samiec od czwartego roku życia wzwyż. Pojedynkami lub samotnikami nazywa się samce (mogą to być wycinki, odyńce a nawet przelatki), które żyją samotnie. Stare lochy żyjące samotnie nazywa się samurami. Czas rui (huczka) przypada zazwyczaj na koniec listopada lub grudzień i trwa około 6 tygodni. Ciąża trwa od 112 do 140 dni. Locha, wydaje na świat młode w marcu lub w kwietniu w ilości około 3÷8 prosiąt. Warchlaki do 6 mies. życia, mają charakterystyczną żółto- rudą suknię w podłużne czarne pręgi. Zwierzyna, drobna Zając (Lepus europeus), rodzina.: zającowate (leporidae). Należy do najbardziej rozpowszechnionej zwierzyny drobnej w kraju. Jest pospolity na terenie całej Polski, brak go tylko w wyższych rejonach Karpat i Sudetów. Na, zająca poluje 90% ogółu myśliwych. Zwierzyna ta. dostarcza ok. 30% ogólnej ilości pozyskiwanej dziczyzny. Zając jest również przedmiotem odłowów oraz eksportu w stanie żywym. Ze względu na dominującą szarą barwę kożucha (skóra z włosem), bywa nazywany pospolicie szarakiem. Turzyca czyli włos wykazuje jednak znaczne wahania w ubarwieniu - od ciemnoszarego z odcieniem brązowym do jasnoszarego z odcieniem żółtym. Brzuch jest zawsze biały. Zając linieje dwa razy w ciągu roku, choć ubarwienie turzycy w związku z tym nie ulega wyraźnym zmianom. Słuchy (uszy) są długie, na końcach czarne. Omyk (ogon) z wierzchu czarny, pod spodem biały, jest krótki i silnie owłosiony. Trzeszcze lub patry (oczy) posiada zając duże, okrągłe. Tylne skoki (kończyny) są silnie rozwinięte i dwa razy dłuższe od przednich. Parkoty zajęcze (ruja) rozpoczynają się zwykle w styczniu a podczas ostrzejszej zimy - w lutym, i z przerwami trwają do sierpnia włącznie. W okresie popędu płciowego kocica wydziela woń pochodzącą z gruczołów odbytowych. Ciąża trwa 6 tyg., samica koci się, pomiatając 2÷5 młodych. Pierwsze wykoty (wiosenne} oraz wykoty młodych samic zawierają zazwyczaj 2 młode. Wykoty letnie oraz wykoty starszych samic dają więcej młodych. W ciągu roku samica, koci się około 3÷4 razy. Królik (Oryctoiagus cuniculus), rodzina: zającowate (leporidae). Królik należy do tej samej rodziny i tego samego rzędu co zając. Jest o połowę lub nawet jeszcze mniejszy od zająca, różni się od niego ubarwieniem kożucha i budową. W Polsce występuje przeważnie w województwach zachodnich i centralnych. Kożuch jest barwy szaropopielatej, skoki żółtaworude, spód ciała biały. Słuchy, krótsze u zająca, mają barwę szarą, bez ciemnego zakończenia. W wymiarach przednich i tylnych skoków nie występuje tak znaczna różnica jak u zająca; tylne skoki są nieco dłuższe od przednich. Ruja u królików rozpoczyna się w lutym i trwa z przerwami do końca sierpnia. Królica nosi 30 dni, po czym rodzi 4÷7 młodych (niekiedy nawet 12), zrzuca 3 lub 4 razy w ciągu roku. Mniej doświadczeni mogą niekiedy mylić zająca z królikiem, zwłaszcza jeśli zając ciężarem ciała i wielkością jest zbliżony do królika. W celu odróżnienia zająca od królika należy zwrócić uwagę na następujące szczegóły: skoki królika są proporcjonalnie krótsze od skoków zająca. Słuchy znacznie krótsze aniżeli u zająca, przy czym na czubku słuchów królik nie posiada czarnej plamy, brak jest też białawego paska za oczami, którego obecność jest z kolei charakterystyczna dla zająca. Przednie skoki królika posiadają bardzo silną kość promieniową, co wynika z przy stosowania do grzebania nor; u zająca kość ta jest słabiej rozwinięta o Turzyca na podbrzuszu królika jest barwy szarej - u zająca białej. Bażant (Phasianus colchicus), rodzina: bażanty (pasianidae). Bażant jest ptakiem należącym do rzędu ptaków grzebiących, rodziny kuraków. Należy do ptaków gniazdowych naziemnych. Występuje głównie na polach uprawnych i nieużytkach zarośniętych krzewami. Lubi bytować w okolicy zbiorników wodnych. Ptak ten jest przedmiotem polowania. i odłowów w celu zasiedlania nowych łowisk. Spośród bażantów wyróżnia się zasadniczo dwie grupy, jednak o rozgraniczeniu nie dość wyraźnym - bażanty ozdobne i bażanty łowne. Opis pierwszej grupy pomijamy. W obrębie pozostałej grupy znane są dwa podgatunki: bażant kolchijski (phasianus colchicus) oraz bażant pstry (phasianus yersicolor Vieillot). Bażant kolchijski, występujący na terenie kraju, wielkością odpowiada średniej kurze domowe je Bażant charakteryzuje się podłużną budową ciała, Samiec (kogut) ma. długość 72÷79 cm, z czego na długość ogona przypada do 50 cm. Samica (kura) jest nieco mniejsza, długości 60 cm, w tym długość ogona 29÷31 cm. Głowa koguta i część szyi ma barwę ciemnozieloną, o fioletowym metalicznym połysku. Dolna część szyi i piersi jest ciemnopurpurowa. z kasztanowo żółtymi i granatowymi plamkami. Zasadnicze zabarwienie grzbietu jest czerwonordzawe z purpurowym połyskiem. Pióra na brzuchu są ciemnokasztanowate, pokrywa skrzydeł ciemno- lub jasnordzawa z odcieniem czerwonym lub popielatym. Oczy (zierniki) zaopatrzone są w tzw. róże (naga brodawkowata skóra barwy czerwonej). Dziób bażanta ma barwę jasnobrązową długości do 3 cm. Cieki (kończyny) z trzema palcami pokryte naskórkiem koloru popielatego, zaopatrzone z tyłu w wyrostek zwany ostrogą. Niektóre koguty mają na szyi białą obrączkę albo wystające pióra na głowie w okolicy uszu. Są to cechy dominacji u mieszańca danego podgatunku. Kuropatwa (Perdix perdix), rodzina: bażanty (phasianidae). Kuropatwa należy do rodziny bażantowatych rzędu kuraków. Wśród ptaków łownych kuropatwa jest podstawowym gatunkiem w gospodarce łowieckiej naszego kraju. W Polsce jest ptakiem pospolitym. Długość koguta wynosi 28 cm, kury 26 cm, rozpiętość skrzydeł koguta - 52 cm, kury - 51 cm. Ciężar ciała - około 400 g. Kogut posiada upierzenie nieco jaśniejsze, na piersi znajduje się nieco ciemniejsza rdza.wa. podkowa. Podkowę może mieć także kura. Obecność podkowy nie zdradza więc płci osobnika} brak podkowy wskazuje zawsze na kurę. Głowa i podbródek kuropatwy są barwy rdzawej, szyja i piersi szare, ciemno falowane. Wierzch ciała jest brunatnawoszary z ciemnawym, rdzawym, w kilku miejsach białawym rysunkiem. Pierwsze upierzenie młodych kuropatw odznacza, się na. spodniej stronie jasnobrązową barwą z białymi podłużnymi kreskami. Upierzenie wierzchu głowy kury jest żółto upstrzone: jasny pasek nad oczami, oddzielający górną ciemną część głowy od dolnej, rudo ubarwionej, na barwę białawą, i tym samym jest bardziej widoczny aniżeli u koguta. Na piórach pokrywowych wierzchu głowy wzdłuż stosiny występuje jasna plamka, u koguta jest ona wąska, podłużna, jednakowo szeroka, u kury natomiast o kształcie trójkątnym, ku końcowi pióra rozszerzająca się. Pierwsze ubarwienie młodych kuropatw tzw. zielonek jest oliwkowopopielate, ciemno i białawo znaczone. Cieki zielonek do późnej jesieni mają barwę żółtą, u kuropatw starszych - ołowiowoszare, pokryte grubymi łuskami. Po okresie toków następuje okres gniazdowania rozpoczynający się od kwietnia do maja. Kura składa najczęściej 10 do 15 jaj i wysiaduje je od 23 do 25 dni. Pisklęta w 24 godziny po wykluciu opuszczają wraz z matką gniazdo. Młode kuropatwy osiągają wielkość dorosłych ptaków po 4 miesiącach. Ptactwo wodne i błotne Dzikie kaczki. Liczne gatunki kaczek występujące na terenach naszego kraju należą do rodziny anatidae. Są to: - kaczki właściwe (krzyżówka, cyranka, cyraneczka, płasko- nos, krakwa., świstun i różeniec), - kaczki nurkowate (podgorzałka, głowienka, czernica, gęgoł, ogorzałka, kaczka chełmiasta i lodówka). Najpospolitszym gatunkiem i jedynym, które posiada pewne znaczenie gospodarcze w łowiectwie, jest kaczka krzyżówka, w mniejszym stopniu - kaczka cyranka. Kaczka krzyżówka. (anas platyrhynchos). Spotyka się ją wszędzie przy wodach, bagnach i rozlewiskach. W Polsce kaczka krzyżówka, w znacznej większości jest ptakiem przelotnym} przylatuje przy końcu lutego albo w marcu, odlatuje we wrześniu - listopadzie. Część ptaków zimuje jednak na, rzekach i niezamarzających wodach. Długość ciała krzyżówki wynosi 55-50 cm, rozpiętość, skrzydeł - 80÷95 cm. Krzyżówka osiąga wielkość kaczki domowej, ciężar kaczora wynosi od 0, 88 do 1, 4 kg, kaczki 0, 70÷1, 3 kg. Ubarwienie samca różni się znacznie od u- barwienia samicy. Głowa i górna część szyi samca ma barwę czarnozieloną z fioletowym połyskiem. Dolna część szyi-począwszy od białego pierścienia, i część piersi - ciemnobrunatna. Przednia część grzbietu jest szarobrunatna w białawe fale po bokach, część tylna grzbietu, kuper oraz pokrywy nad- i podogonowe są czarne. Sterówki białe. Pióra pokrywy nadogonowej zakręcone do góry. Dolna, część tułowia wyraźnie popielata, jest pokryta drobnymi białawymi falami. Skrzydła szarawobrunatne, lusterko granatowe połyskujące, czarno i biało obrzeżone. Dziób zielonawożółty z czarnym paznokciem, kończyny czerwone. Upierzenie spoczynkowe samca, (od czerwca do października) w porównaniu do upierzenia, godowego zmienia się. Zamiana wyraża się pojawieniem ubarwienia szarobrunatnego z ciemnobrunatnymi - czerniawymi i szarymi plamkami ora.z kreskami. Głowa i pierś przyjmuje zabarwienie szarociemno- brunatne (prawie czarne). Lusterko granatowe wyraźnie połyskujące, czarno i biało obrzeżone. Pióra pokryw nadogonowych są proste albo słabo zakręcone do góry. Samica kaczki krzyżówki posiada upierzenie wyraźnie różniące się od upierzenia samca. Przeważa, ubarwienie szarobrunatne z ciemnobrunatnymi i szarymi plamkami oraz kreskami. Lusterko granatowe, czarno i biało obrzeżone.Dziób szarożółtawozielony, paznokieć czarny. Nogi żółtawoczarne. Pierwsze upierzenie młodego ptaka barwy szarocienmobrunatnej; przód ciała zaopatrzony w czarne nieregularne plamy i smugi. Lusterko granatowe, mało połyskujące. Dziób czerwonawoszary, kończyny pomarańczowe Kaczka składa 8÷14 jaj w kwietniu i wysiaduje je przez około 28 dni. Po dwóch miesiącach młode zaczynają latać. Cyranka (Anas querquedula) nieco większa od gołębia, długość ciała wynosi od 36 do 40 cm, rozpiętość skrzydeł 59÷64 cm. Ciężar ciała waha się w granicach od 0, 25 do 0, 42 kg. Samiec cyranki w upierzeniu godowym ma wierzch, głowy czarny, część dolna, głowy - brunatna. Nad okiem widoczna jest szeroka biała brew która zachodzi na, tył głowy. Boki głowy, szyja, i przednia część piersi mają barwę brunatną z nieco ciemniejszymi falami. Grzbiet jest brunatnoczarny z wyraźnie jaśniejszymi brzegami piór. Krawędź skrzydeł (ramiona.) są niebieskawo popielate. Na grzbiecie część piór jest lancetowato wydłużona, popielata, biała i czarna, przy czym zwisa na bok ciała. Lusterko zielone, połyskujące, obrzeżone biało z obu stron. Spód ciała czarny, nogi szarobrunatne. W upierzeniu spoczynkowym upierzenie samca cyranki staje się szarobrunatne z ciemnymi plamami. Biała brew nad okiem szeroka. sięga tyłu głowy. Podbródek jasny. Ramiona pozostają niebieskawo popielate. Spód ciała białawy. Lusterko zielone, z obu stron biało obrzeżone. Cyranka - samica charakteryzuje się upierzeniem, szarobrunatnym w ciemne plamki i fale. Nad okiem znajduje sie również szeroka biała, brew, zachodząca na, tył głowy. Pobródek i spód ciała białawy, ramiona ciemnoszare. Lusterko zielone, jakby matowe, z obu stron biało obrzeżone Pierwsze upierzenie młodej cyranki jest szarociemnobrunatne z ciemnymi plamkami i falami. Brew szarobiała, jeszcze mało wyraźna. Lusterko matowo zielone, z obu stron biało obrzeżone. W końcu kwietnia lub w maju kaczka składa 8÷11 jaj i wysiaduje je przez 22 do 25 dni. Młode kaczki zaczynają latać po około 6 tygodniach.

JĘZYK ŁOWIECKI - nazwy i określenia (BN - 71/9240-02) Uwagi ogólne Język łowiecki jest bogatym językiem używanym w środowisku myśliwych. Początki jego sięgają czasów przedhistorycznych, gdy człowiek polował aby żyć i równocześnie tworzył do swoich celów określenia łowieckie. Powstawały one stopniowo w miarę rozwoju myślistwa, zmian sposobów polowania i postępów techniki. 3 ewolucją tworzenia się języka łowieckiego zaznajamiamy się. z dostępnych materiałów źródłowych. Łowiectwo w Polsce, analogicznie do innych krajów, od setek lat stosuje własne nazwy na określenie poszczególnych gatunków zwierząt wolno żyjących, ich wieku, płci, cech morfologicznych a także na określenie czynności związanych z gospodarką łowiecką. W piśmiennictwie oraz w mowie potocznej myśliwych spotykamy się z różnymi nazwami określającymi ten sam obiekt albo czynność. Wprowadzane dowolnie przez myśliwych lub autorów przyjęły się w różnym stopniu w słownictwie łowieckim, utrudniając jednak wzajemne porozumiewanie. W celu wprowadzenia jednolitego znaczenia, dla pojęć powszechnie stosowanych w gospodarce łowieckiej, a, jednocześnie usunięcia niewłaściwych - szczególnie germanizmów i rusycyzmów - słownictwo łowieckie uporządkowano i ujednolicono. Znajomość terminologii łowieckiej może ułatwić lekarzowi weterynarii porozumiewanie się z myśliwym i personelem placówek skupu dziczyzny, choćby dlatego, że w odpowiednich normach słownictwo to zostało przyjęte jako obowiązujące. Należy jednak z naciskiem podkreślić, że słownictwa tego nie można wprowadzać do terminologii lekarsko-weterynaryjne z którą nie ma nic wspólnego. Stosowane w niewłaściwych okolicznościach brzmi sztucznie i pretensjonalnie, stając się śmieszną manierą. Nazwy i określenia ogólne - dziczyzna - mięso zwierząt łownych, - gospodarka łowiecka - całokształt zagadnień związanych z hodowlą, ochroną i użytkowaniem zwierzyny, - hodowla zwierzyny - zespół czynności mający na celu prawidłowe kierowanie zwierzostanem w celu uzyskania zaplanowanych wyników. Rodzaje hodowli - hodowla otwarta - w warunkach naturalnych (na dziko), - hodowla półzamknięta - rozród i wychowanie potomstwa w pierwszym okresie jego życia odbywa się w warunkach zamkniętych, po czym przychówek, a niekiedy i całe stado zarodowe/wypuszcza się na wolność, - hodowla zamknięta - w pomieszczeniach lub na terenie specjalnie w tym celu zagrodzonym, - kłusownictwo - bezprawne przywłaszczenie lub usiłowanie przywłaszczenia, zwierzyny, - łowiecki ośrodek hodowlany - obwód łowiecki (lub zespół obwodów) wysączony od wydzierżawienia, przeznaczony do prowadzenia, hodowli określonych gatunków zwierząt łownych - łowiectwo - planowe gospodarowanie zwierzyną zgodnie z potrzebami gospodarki narodowej i wymaganiami ochrony przyrody, - łowisko - teren stanowiący pewną całość przyrodniczą, na którym prowadzi się gospodarkę łowiecką, - obwód łowiecki - wydzielony administracyjnie obszar gruntów, na którym istnieją warunki do prowadzenia gospodarski łowieckiej, - ochrona zwierzyny - całokształt zabiegów zapewniający zwierzynie bezpieczeństwo i spokój na łowisku - pozyskanie zwierzyny - wejście w posiadanie zwierzyny metodą odstrzału i odłowienia, - sidlarstwo - chwytanie ptactwa w pętle, - szkody łowieckie - a) szkody wyrządzane przez zwierzęta łowne w uprawach i plonach rolnych, sadach, lasach, b) szkody wyrządzane przez człowieka na gruntach uprawnych podczas polowania, - wnykarstwo - zastawianie wnyków, - zwierzostan - ogół zwierzyny jednego lub wszystkich gatunków występujący na określonym terenie, zwierzyna - zbiorowe określenie gatunków objętych urzędowym spisem zwierząt łownych, - zwierzyna drobna - jenot, lis, borsuk, wydra, kuna leśna, tchórz, wiewiórka, zając, królik i wszystkie ptaki łowne, z wyjątkiem dropia, - zwierzyna gruba - łoś, jeleń, daniel, sarna, dzik, muflon, ryś, drop, - badyle - nogi łosia, jelenia, daniela, - badylarz - łoś, byk, o porożu w kształcie krótkiej tyki z długimi palczastymi odnogami, - baran - muflon samiec, - bezoar - ciecz wydzielana z łzawic jeleni i danieli, - bieg - noga dzika, - bobki - odchody zwierzyny płowej, muflona, kozicy, zająca, królika. - broda - a) narośl pokryta długim włosem, zwisająca pod szyją łosia, b) dolna część grzywy jelenia, byka, - byk - samiec żubra, łosia, jelenia, daniela, - bukowisko - okres godowy i miejsce godów łosi, - byk łowny - samiec łosia, jelenia, daniela, o prawidłowym dobrze rozwiniętym porożu po przekroczeniu ustalonego wieku, - byk przyszłościowy - samiec łosia, jelenia, daniela, który nie osiągnął określonego dla sztuk łownych wieku, a jego poroże nie wykazuje cech selekcyjnych, - byk selekcyjny - samiec łosia, jelenia, daniela, który w określonym wieku nie nałożył poroża wymaganej jakości, - byk stadny - jeleń byk władający chmarą w okresie rykowiska, - cap - samiec kozicy, - cewki - nogi sarny, - chłyst - młody jeleń byk, który w okresie rykowiska przebywał w pobliżu chmary, - chmara - stado żubrów, łosi, jeleni, danieli, - chrapy - nozdrza żubra, zwierzyny płowej, muflona, kozicy, - chyb - długa i gęsta szczecina na grzbiecie dzika, - ciągnięcie - powolne wędrowanie żubrów, zwierzyny płowej, muflonów, - cieczka - okres godowy niektórych gatunków zwierząt, - cielę - żubr, jeleń, daniel - w pierwszym roku życia, - czternastak - a) regularny-jeleń byk o 7 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny-jeleń byk o 7 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej, - dwudziestak - a) regularny-jeleń byk o 10 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny-jeleń byk o 10 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej, - dwudziestak - a.) regularny - jeleń byk o 11 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny-jeleń byk o 11 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej, - dwunastak - a) regularny - jeleń byk, lub wyjątkowo sarna kozioł o 6 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny- jeleń byk lub wyjątkowe sarna kozioł, o 6 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej, - dziesiątak - a) regularny-jeleń byk lub wyjątkowo sarna kozioł o 5 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny -jeleń byk lub wyjątkowo sarna-kozioł o 3 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej - fajki - górne kły dzika - fartuszek - pęk włosów przy sromie sarny, - gach - samiec zająca - gamrat - dzik samiec w okresie rui, - gęba - pysk żubra, zwierzyny płowej, muflona, kozicy, - gomuła - jeleń byk po zrzuceniu wieńca - grandle - szczątkowe kły w górnej szczęce jelenia., inaczej haki - grzywa - gęsta, długa sierść- na szyi łosia i daniela, - gwizd - ryj dzika - kapitalna sztuka - samiec zwierzyny grubej wyróżniający się bardzo silnym. porożem lub orężem i dużym ciężarem, ciała, - kądziel - obfite, grzywiaste owłosienie szyi, karku i łopatek żubra, - klępa - samica łosia inaczej łosza, - komora - klatka piersiowa zwierzyny grubej $ - koza - samica sarny (inaczej siuta) i kozicy, - kozioł - samiec sarny inaczej rogacz, - koźlę - sarna w pierwszym roku życia, - kraśny - tłusty jeleń, łoś, daniel, - krowa - samica żubra, - kwiat - ogon zwierzyny płowej i borsuka, - locha - samica dzika, - lustro - jasna plama na pośladkach zwierzyny płowej inaczej serwetka lub talerz, - łania - samica jelenia, daniela, - łańka - łania jelenia i daniela w drugim roku życia, - łojny - tłusty jeleń, daniel, - łosza - patrz klępa, - łoszak - łoś w pierwszym roku życia, - łyżki - uszy zwierzyny płowej, - łzawnica - dołek łzowy, - marczak - zając urodzony wczesną wiosną, - miękkie - brzuch zwierzyny grubej, - mnich - jeleń byk nie nakładający poroża lub o porożu zdeformowanym, w kształcie guzów lub wyrostków niższych od łyżek, - myłkus - samiec zwierzyny płowej o zdeformowanym porożu - nazimek - zając urodzony późną jesienią, - odyniec - dzik samiec od 4 roku życia, - omyk - ogon zająca, - oręż - kły dzika, - osiemnastak - a) regularny - jeleń byk o 9 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny - jeleń byk o 9 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej, - owca - samica, muflona, - ósmak - a) regularny - jeleń byk lub wyjątkowo sarna kozioł o 4 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny - jeleń byk lub wyjątkowo sarna kozioł o 4 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej, - parkoty - okres godowy zajęcy, - parostki - poroże sarny kozła, - pędzel - kiść dłuższych włosów przy organie płciowym samców zwierzyny płowej i dzika, - pióra - grubsza szczecina na przedniej części grzbietu dzika, - połeć - bok grubego zwierza, - poroże - twór kostny na głowie samców zwierzyny płowej, - poroże nieregularne - poroże o niejednakowej liczbie odnóg na każdej z tyk, - poroże regularne - poroże o jednakowej liczbie odnóg na każdej z tyk, - poroże selekcyjne ~ poroże nienormalne lub niedostatecznie rozwinięte w stosunku do wieku zwierzęcia, poroże uwstecznione - poroże o cechach wskazujących na przekroczenie szczytowego rozwoju, przelatek - dzik w drugim roku życia. rapcie - racice dzika, rogacz - patrz kozioł, rosochy - poroże łosia, - sadlisty - tłusty obrośnięty sadłem dzik, borsuk, samura - locha żyjąca samotnie i nie prowadząca potomstwa, - sarna polna - sarna bytująca stale w środowisku polnym, selekt - samiec zwierzyny płowej o niepożądanych cechach zewnętrznych wskazujących na jego nieprzydatność dla hodowli, - serwetka - patrz lustro, - siuta - patrz koza, - skoki - nogi zająca i królika., - skrom - tłuszcz zająca i królika, - skromny - tłusty zając, królik, - słuchy - uszy zająca, królika, - smużek - skórka zająca., królika, - spadły - chudy zwierz, - strugi - siekacze zająca, królika, - strzyże - włosy czuciowe zająca, przypominające wąsy, - swąd - a.) woń jelenia byka w okresie godowym, b)woń dzika, - suknia - sierść zwierzyny płowej, - szable - kły w dolnej szczęce dzika., - szarak - zając, - szesnastak - a) regularny - jeleń byk o 8 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny - jeleń byk o 8 odnogach na jednej tyce i mniejszej liczbie odnóg na drugiej, - szóstak - a) regularny - jeleń byk lub sarna kozioł o 3 odnogach na każdej tyce, b) nieregularny - jeleń byk lub sarna kozioł o 3 odnogach na jednej tyce i niniejszej liczbie odnóg na drugiej, - szpicak - samiec łosia, jelenia, sarny w drugim roku życia, a daniela w drugim lub trzecim roku życia, których poroże składa się z 2 tyk pozbawionych odnóg, - szydlarz - a) jeleń byk od 3 roku życia o tykach pozbawionych odnóg, b.) sarna kozioł od 3 roku życia o tykach pozbawionych odnóg i ostro zakończonych lub z bardzo krótką odnogą przednią i długim, ostrym grotem tyki, - świece - oczy zwierzyny płowej, - tabakiera - końcowa ruchoma część nosa dzika, - talerz - patrz lustro, - tryk - samiec muflona, - trzeszcze - oczy zająca, - turzyca - sierść zająca, królika, - warchlak - dzik w pierwszym roku życia, - wieniec - poroże jelenia byka, - wycinek - dzik samiec w 3 roku życia, - wyfarbowanie - okresowa zmiana sierści zwierzyny płowej, - zwierzyna czarna - dzik, - zwierzyna płowa - łoś, jeleń, daniel, sarna. Nazwy i określenia dotyczące ptaków - cieciorka - samica cietrzewia, - cieki - nogi ptaków z rzędu kurowatych, - farbówka - młoda kuropatwa, w okresie, gdy jej upierzenie przybiera barwę upierzenia kuropatwy dorosłej, - klapki - młode, nielotne kaczki, - korale - pąsowo-krwista brodawkowata skóra nad lub wokół oka kuraków; inaczej róża, - kura - samica ptaków łownych z rzędu kuraków, - młódka - młoda kuropatwa i przepiórka, - pióro - ptactwo łowne, - płaszcz - upierzenie grzbietu ptaka - podlot - młoda kaczka, zaczynająca latać, - róża - patrz korale, - skoki - część nóg ptaka, - starka - kuropatwa, przepiórka od drugiego roku życia, - suknia - upierzenie ptaków łownych, - widłówka - młoda kuropatwa po utracie środkowych sterówek, - wiosła - nogi ptaków wodnych o palcach spiętych błoną pławną, - wyfarbowanie - jesienna zmiana upierzenia młodych ptaków łownych - zielonka - młoda kuropatwa w pierwszym upierzeniu, Nazwy i określenia dotyczące zagospodarowania łowisk i urządzeń łowieckich - bażantarnia - wydzielony teren wyposażony w urządzenia do hodowli bażantów, - strażnik łowiecki - osoba wykonująca zawodowo lub społecznie zabiegi ochronne i hodowlane w obwodzie łowieckim, zatwierdzona przez władze administracyjne, - woliera - osiatkowane pomieszczenie do przetrzymywania ptaków, Nazwy i określenia dotyczące pozyskania i użytkowania zwierzyny - badyle - dolne części przednich i tylnych kończyn łosia, jelenia i daniela poniżej stawu skokowego i nadgarstkowego, - cewki - dolne części przednich i tylnych kończyn sarny poniżej stawu nadgarstkowego i skokowego - comber - grzbietowo-lędźwiowa część tuszy łosia, daniela samy i zająca, od łopatki do udźców, - dostrzelenie - dobicie strzałem zranionej zwierzyny, - farba - krew zwierzyny, - farbowanie - broczenie krwią przez zwierzynę, - karawan - wóz przystosowany do przewozu ubitej zwierzyny - kulkowanie - usuwanie jelit ptaka przez odbytnicę, - łopatka - górna część kończyny przedniej łosia, jelenia, daniela, sarny i dzika, od stawu nadgarstkowego wzwyż, - łysina, - powierzchnia skóry pozbawiona u łosia, jelenia, daniela, sarny, zająca sierści, u dzika szczeciny, - narogi - płuca, serce wątroba i nerki zwierzyny grubej, - obcierka - zadraśnięcie kulą zwierza, nie powodujące uszkodzenia kości lub narządów wewnętrznych, - obielanie - zdejmowanie skóry ze zwierząt futerkowych, - odłowy - chwytanie żywej zwierzyny, - odstrzał - pozyskanie zwierzyny w czasie polowania, przy użyciu broni palnej, - odstrzał redukcyjny - odstrzał w celu zmniejszenia nadmiernego zagęszczenia określonego gatunku zwierzyny, - odstrzał: sanitarny - odstrzał w celu usunięcia s łowiska zwierząt chorych lub okaleczonych, - odstrzał selekcyjny - odstrzał w celu usunięcia z łowiska zwierząt niepożądanych w dalszej hodowli, - odstrzał zastępczy - odstrzał wykonywany w zastępstwie dzierżawcy lub zarządcy odłowu łowieckiego w razie niewykonania planu odstrzału zwierzyny, - okres ochronny - ustalone rozporządzeniem terminy, w czasie których zabrania się pozyskiwać określone gatunki zwierząt łownych. - okres polowania - ustalone rozporządzeniem terminy, w czasie których zezwala się na pozyskiwanie określonych gatunków zwierząt łownych, - osmużenie - zdjęcie skory z zająca, królika, - patrochy - niejadalne narządy wewnętrzne zwierzyny, - patroszenie - usuwanie wnętrzności z ubitej zwierzyny, - postrzałek - zwierzę łowne zranione strzałem, - pusty strzał - strzał, przy którym kula przechodzi pod kręgosłupem nie uszkadzając kości ani organów wewnętrznych zwierzyny grubej, - selekcjoner- myśliwy uprawniony przez Polski Związek Łowiecki do wykonywania odstrzału samców zwierzyny płowej, - sfarbowanie - postrzelenie, zranienie zwierzyny, - skłucie - dobicie grubej zwierzyny pchnięciem kordelasa. lub noża. myśliwskiego, - strzał w komorę - strzał z boku w klatkę piersiową zwierzyny, - strzelony - ubity, upolowany, - ścinka - obcięta kulą sierść grubej zwierzyny, - trofeum myśliwskie - spreparowana część ciała ubitej zwierzyny zachowana przez myśliwego, - trzebić - usunąć jądra po ubiciu samca zwierzyny grubej, - tusza - ciało ubitej zwierzyny grubej, - tuszka - ciało ubitych, drobnych zwierząt łownych, - świadectwo pochodzenia zwierzyny - dokument stwierdzający legalne pozyskanie zwierzyny, - wnyki - pętle z drutu lub z linki stalowej używane przez kłusowników do chwytania zwierząt łownych, - wnykarz - osoba zastawiająca wnyki.

Jako, że powyższy skrypt AR we Wrocławiu, autorstwa Lecha Wartenberga musi przeczytać każdy, kto ma kontakt z dziczyzną, postaram się wkleić do tego forum najważniejsze rozdziały. Zaczynamy od wstępu: (książkę poddał procesowi OCR-owania Kolega Piksiak - dzięki) WSTĘP Dziczyzna, czyli mięso jadalne zwierząt wolno żyjących jest produktem spożywczym stanowiącym swoiste ogniwo w łańcuchu epidemiologicznym i epizoocjologicznym, dlatego też znajomość zasad postępowania sanitarno-higienicznego w odniesieniu do tego produktu należy do umiejętności zawodowych lekarza weterynarii. Z powyższych względów higiena i przetwórstwo dziczyzny stanowią też część programu nauczania, studentów weterynarii z zakresu higieny i technologii przetwórstwa produktów zwierzęcych. Swoistość epidemiologiczna dziczyzny wiąże się z chorobami zakaźnymi i inwazyjnymi, występującymi znacznie częściej u zwierząt dzikich, rzadziej natomiast u zwierząt u- domowionych (np. tularemia, rodencjoza, niektóre choroby pasożytnicze) specjalnie niebezpiecznymi dla zdrowia człowieka. Swoistość epizoocjologiczna dziczyzny jest z kolei związana z chorobami zakaźnymi i inwazyjnymi, utrzymującymi się szczególnie w biotopie zwierząt wolno żyjących, skąd mogą się przenosić do biotopu człowieka, a więc i zwierząt gospodarskich. Zarówno w jednym jak i w drugim przypadku nadzór sanitarno-weterynaryjny może skutecznie przerywać oba łańcuchy przy wykonywaniu urzędowych obowiązków nadzoru. Poza wskazanymi odrębnościami, ogólne zasady postępowania, sanitarno-higienicznego w odniesieniu do dziczyzny są identyczne do zasad przyjętych i obowiązujących w higienie zwierząt rzeźnych i mięsa, choćby dlatego, że większość chorób zakaźnych i inwazyjnych może atakować tak zwierzęta udomowione, jak i zwierzęta wolno żyjące. Nadto, dziczyzna, podobnie jak mięso zwierząt rzeźnych, może ulegać niepożądanym procesom (gnicie, rozpad autolityczny) i zanieczyszczeniom, i wskutek tego stać się szkodliwą dla zdrowia. człowieka. Naukowe przesłanki do wykonywania nadzoru sanitarnohigienicznego nad dziczyzną (i innymi produktami zwierzęcymi) mają źródło w takich dyscyplinach weterynaryjnych, jak: mikrobiologia, parazytologia, epizoocjolcgia, anatomia patologiczna i toksykologia. Elementy tych dyscyplin wykorzystuje w sposób naukowy higiena żywności, opracowując własne metody badań, a przede wszystkim wyciągając własne wnioski, których motywem zasadni czym jest ochrona, zdrowia człowieka. Przetwórstwo dziczyzny stanowi obecnie stale rozbudowujący się dział przemysłu spożywczego z nastawieniem na produkcję eksportową. Również i rynek krajowy jest sezonowo zaopatrywany w dziczyznę - szczególnie zające, bażanty i kuropatwy. W związku z intensyfikacją gospodarki łowieckiej przewiduje się w następnych latach znaczne zwiększenie pogłowia zwierzyny użytkowej (jeleń, daniel, sarna, łoś, zając, bażant, kuropatwa), a co za tym idzie wzrost spożycia krajowego i eksportu dziczyzny. Warunki sanitarne w zakładach przetwórstwa spożywczego odgrywają równie ważną rolę jak technologia produkcji. Nieprzestrzeganie zasad techniki produkcji, jak również zaniedbywanie wymagań 3anitarno-higienicznych może doprowadzić w rezultacie do dyskwalifikacji gotowego produktu, a w pewnych okolicznościach nawet do zatruć pokarmowych. Nadzór sanitarno-weterynaryjny nad przetwórstwem dziczyzny sprawuje lekarz weterynarii w oparciu o podstawy nauk mikrobiologii żywności, chemii i biochemii żywności oraz technologii przetwórstwa mięsa. Uwzględniając przeto celowość zapoznania, studenta z zasadami technologii dziczyzny, jako podstawy do skutecznego pełnienia nadzoru sanitarno-higienicznego, w opracowaniu dano zarys technologii dziczyzny wskazując, że opiera się ona na zajadach technologii mięsa zwierząt rzeźnych. W skrypcie autor konsekwentnie używa, pojęcia "dziczyzna'' na określenie mięsa użytkowych zwierząt łownych, co jest zgodne z tradycyjnym-słownictwem myśliwych, jak również nomenklaturą używaną w przemyśle spożywczym i higienie produktów zwierzęcych. W tym miejscu wskazać należy na istniejącą dowolność w posługiwaniu się tym określeniem potocznie i w tekstach. Często z nich wynika, że autorzy nie widzą różnicy między określeniem "dziczyzna" a "zwierzęta łowne", stawiając między nimi znak równości. Tymczasem dziczyzna oznacza, mięso jadalne uzyskane ze zwierzyny łownej i odpowiada określeniu "mięso" uzyskanemu ze zwierząt rzeźnych. W tym rozumieniu błędnym jest stosowany zwrot: "mięso dziczyzny". W rozdziale: "najczęściej spotykane choroby zwierząt łownych" świadomie pominięto opis czynników etiopatogenetycznych. Ze szczegółowymi danymi na ten temat zapoznają studenta dyscypliny: "mikrobiologia i epizootiologia. Dane dotyczące cech morfologicznych użytkowej zwierzyny łownej zaczerpnięto z publikacji T. Pasławskiego "Łowiectwo dla leśników i myśliwych" oraz A. Habera "Dzik".

Jeśli się nie odbędzie, każdy zostanie odpowiednio wcześniej (dzisiaj lub jutro) powiadomiony.